Dấu hiệu con trẻ đang hack và cách xử lý

Công việc của chuyên gia bảo mật là phòng chống và đối phó với tin tặc. Nhưng cách phòng vệ tốt nhất vẫn luôn là giúp con trẻ của chúng ta tránh xa những hoạt động không lành mạnh trên mạng.

Có không ít bạn trẻ chuyên “thí nghiệm” những kiểu tấn công mạng cho vui. Một số cha mẹ có thể thấy con mình không đam mê chơi game, nhưng họ không thấy được hoặc rất khó nhận biết được con mình đang quậy phá thứ gì đó.

Trao đổi những kỹ thuật sử dụng máy tính tại lớp học Trung tâm an ninh mạng Athena.

Có thể xem việc chọc phá, truy cập trái phép mạng, hay - “hack”, là một thế giới mới, nơi giới trẻ có thể tự khẳng định bản thân, nhất là những trẻ em thông minh nhưng lại không có điểm số cao ở trường, chán đi học, bị bạn bè đồng lứa quấy rối, hoặc áp lực từ phía cha mẹ. Trong thế giới ảo, trẻ có thể nhận được sự thán phục từ bạn đồng lứa, và thậm chí có thể trở thành ngôi sao. Điều này như thuốc gây nghiện, nên nếu không định hướng đúng, có thể con của bạn sẽ sa vào mặt trái của mạng.

Những dấu hiệu sau có thể giúp bạn biết liệu con trẻ của mình có liên quan gì đến hack bất hợp pháp hay trái với đạo đức hay không. Vài dấu hiệu có thể là phản ứng tiêu biểu của lứa tuổi thanh thiếu niên, luôn muốn có được tính riêng tư cao, nhưng có những dấu hiệu có thể dẫn đến những vấn đề rắc rối hơn nhiều. Nếu phát hiện thấy những hành động nguy hiểm, đáng nghi của con mình bạn sẽ hiểu rằng một tin tặc trẻ tuổi có thể sử dụng kỹ năng để thực hiện những mục đích khác xa hơn, độc địa hơn.

1. Trẻ sẽ khoe với bạn bè

Có thể khó tin, nhưng nhiều cha mẹ nghe con mình khẳng định trực tiếp về cách mà chúng hack, thậm chí chúng cũng không biết ý nghĩa thực sự của “hack” là gì, hoặc chúng kể cho bạn nghe về một bạn nào đó trong lớp làm được thứ gì đó hay.

Hầu hết việc hack khá dễ: đọc và làm theo một đoạn video hướng dẫn, đơn giản như yêu cầu tải một công cụ trên mạng về và nhấn nút GO. Trong phim ảnh, hacker thường rất thông minh. Nhưng thực tế, đa phần họ là người thường mà thôi, vì họ đọc, xem và học lại ở đâu đó. Tính kiên trì mới là đặc tính nổi bật của hacker.

Liên quan đến hack máy tính, trẻ em thường có cảm giác tội lỗi khi vượt qua ranh giới của đạo đức. Nói cho bạn thân hay cha mẹ biết về những kỹ năng mà chúng mới học được có thể là một cách “giải” cảm giác tội lỗi đó. Mặc dù hầu hết trẻ không nhận ra được điều này nhưng chúng muốn cha mẹ hướng dẫn nên làm thế nào. Đáng buồn là phần lớn cha mẹ và bạn bè lại không biết cách xử lý, để mặc con trẻ tự tìm ra cách giải quyết xung đột nội tâm này. Từ đó, kết quả không luôn luôn là tốt nhất.

2. Trẻ có vẻ biết hơi nhiều về bạn

Trẻ thường bắt đầu hack những người thân, mà cụ thể là chính cha mẹ chúng. Nếu con trẻ có vẻ biết một điều gì đó mà chỉ có thể biết được bằng cách đọc email hay các hoạt động trực tuyến của bạn thì bạn nên bắt đầu cẩn thận là vừa. 

Trẻ thích hack cũng thường để ý các hoạt động trực tuyến của cha mẹ, mà nhất là lén theo dõi mật khẩu admin, hay tìm cách tắt các thiết bị có tính năng bảo vệ như tường lửa, tính năng parental control mà bạn có thiết lập. Bạn cần nhớ là trẻ rất tò mò và chúng cũng thường đọc hết mọi thứ, từ email cho đến cuộc trò chuyện trên mạng của cha mẹ nếu chúng thấy được.

Cha mẹ có thể không biết được bằng cách nào mà con họ có thể qua mặt được các tính năng lọc của parental control, cho đến khi họ tìm trong file log và phát hiện ra rằng tính năng đó bị tắt đi và bật trở lại một cách thường xuyên. Nếu trẻ biết được nhiều thông tin hơn những gì bạn nói cho chúng thì đó là một dấu hiệu bạn cần lưu ý.

3. Mất dấu trẻ trên máy tính

Bất kỳ trẻ vị thành niên nào đều muốn dấu mọi hoạt động trực tuyến của chúng, ngay cả việc chúng đang hack. Do vậy, nếu bạn thấy những dấu hiệu bảo mật phức tạp nào đó như mã hoá mọi giao tiếp, file, thư mục, chat và ứng dụng thì có thể đó là dấu hiệu trẻ đang muốn bảo mật thông tin của chúng.

Hoặc nếu bạn ngồi vào máy tính của con mình và không thấy bất kỳ dấu hiệu hoạt động trực tuyến nào; nếu chúng luôn luôn xoá đi các file log và lịch sử trình duyệt, hay dùng một chương trìnhd đặc biệt nào đó để mã hoá file, thư mục thì đó cũng là một dấu hiệu; hoặc nếu thiết lập mã hoá trên các ứng dụng được đặt ở mức mạnh hơn mức mặc định. Bất kỳ dấu hiệu nào bên trên cho thấy trẻ đang cảm thấy mức bảo mật mặc định chưa đủ mạnh, vậy chúng đang muốn làm điều gì?

4. Trẻ có nhiều tài khoản mà bạn không truy cập được

Trẻ có nhiều email và tài khoản mạng xã hội khác nhau. Đó là điều bình thường. Nhưng nếu con bạn có một email và tài khoản mạng xã hội mà chúng không muốn bạn xem thì đó là dấu hiệu cho thấy còn có những tài khoản khác mà chúng không muốn chia sẻ. Đó có thể không phải là dấu hiệu tấn công, nhưng có thể là tài khoản xem phim ảnh đồi truỵ hay các hoạt động khác mà bạn sẽ la rầy chúng khi phát hiện ra. Nhưng bất kỳ hoạt động bí mật nào thì bạn cũng nên tìm hiểu.

5. Bạn thấy các công cụ hack trên máy tính

Nếu nghi ngờ con trẻ đang hack thì cách tốt nhất là bạn xem qua mọi chương trình, công cụ đang cài đặt trên máy tính của trẻ. Nếu trẻ không nghĩ bạn sẽ làm điều đó hay chúng không biết bạn đã làm thì bạn đang may mắn, vì các thư mục, file chưa bị mã hoá. Còn nếu bạn thấy mọi tập tin và chương trình đều đã bị mã hoá thì đó cũng là dấu hiệu báo động đỏ rồi.

Các công cụ quét port, quét lỗ hổng, chương trình đánh cắp thông tin, công cụ tấn công DoS, thư mục chứa malware… là những dấu hiệu cho thấy con bạn đang hack. Nếu không am tường kỹ thuật để nhận ra thì bạn có thể ghi lại và tìm hiểu chúng trên mạng. Nếu có hơn một chương trình liên quan đến tin tặc hay website hack nào đó thì có thể con bạn đang dính líu đến chuyện hack. Ở lứa tuổi này, trẻ chưa thể có ý thức trở thành một chuyên gia bảo mật máy tính.

Những tin tặc trẻ tuổi cũng thường là nạn nhân tấn công của những tin tặc khác đồng lứa, trong nhóm hay khác nhóm. Một khi chúng là đối tượng tấn công và bị tấn công, chúng sẽ tập trung nhiều vào việc phòng vệ. Bạn sẽ thấy con mình tải tường lửa về và cấu hình tường lửa và proxy và chúng sẽ quét mọi máy tính trong nhà để tìm lỗ hổng, điều tiếp theo là chúng yêu cầu bạn vá những lỗ hổng đó.

6. Trẻ nói nhiều từ liên quan đến hack

Mỗi thế hệ đều đi song song với hệ tiếng lóng khiến thế hệ đi trước phải cố bắt kịp. Nếu khi trẻ trò chuyện với nhau mà bạn vẫn không hiểu chúng đang nói gì thì bạn cũng cần tìm hiểu trên mạng một chút, nhất là những tiếng lóng trong giới tin tặc trẻ, như “pwnd sites”, “DDoS”, “doxing”…

7. Nhà cung cấp dịch vụ Internet yêu cầu bạn ngưng hack

Một thực tế là nhà cung cấp dịch vụ Internet có thể biết những vấn đề xảy ra trong mạng của nhà bạn. Có thể ISP sẽ gửi email cảnh báo, và nếu bạn tiếp tục hack thì họ sẽ cắt luôn dịch vụ hay bạn sẽ phải đối diện với các án phạt.

Dĩ nhiên, bạn sẽ không nghĩ đến việc con mình đang là hacker trong nhà và lơi là việc đó. Khi sự việc xảy đến, bạn tra hỏi con mình cũng sẽ không giúp gì nhiều nếu chúng cứ chối bay, và bạn sẽ khó tìm được bằng chứng nào. Bạn là người “đứng mũi chịu sào” trong khi bạn không biết gì.

8. Bạn thân của trẻ bị điều tra

Đôi khi bạn sẽ nghe được trong trường học có những học sinh cá biệt bị phạt, bị bắt vì tội tấn công mạng máy tính của trường, thay đổi - đưa nội dung xấu lên một trang web công cộng nào đó. 

Nếu sớm nhận diện được con mình có liên quan đến các hoạt động như vậy, bạn có thể sớm khuyên ngăn trẻ. Nhưng điều này không phải dễ và nếu không xử lý tinh tế, có thể gây xung đột với con cái. Nhưng trường học thường có những điều luật, quy định gắt gao về việc này và khiến trẻ không dám thực hiện những hành vi đó.

9. Trẻ chuyển màn hình khi bạn vào phòng chúng

Có thể ban đầu bạn nghĩ đây chỉ là vấn đề riêng tư, không cần quan tâm nhiều. Trẻ dùng những màn hình “giả”, thường là các bảng tính hay các dự án đang thực hiện trên trường để lấp lờ những gì chúng đang làm. Nhưng những màn hình giả thường hiếm khi thay đổi.

Nếu bạn chú ý con trẻ luôn luôn đặt tay trên những cụm phím (thường là Ctrl hay Alt) hay chuột mỗi khi bạn vào phòng thì bạn nên chú ý các cửa sổ Windows khác đang mở trên máy tính. Một cách để làm điều này là gọi trẻ rời khỏi máy để làm việc vặt nào đó, sau đó bạn lướt nhanh qua các cửa sổ Windows khi trẻ đã rời đi.

10. Các công cụ giám sát của bạn thường vô dụng

Nếu các công cụ giám sát báo cho bạn biết là không có hoạt động gì, thì đó thường không phải là điềm lành. Một trẻ thông thường làm những việc thông thường, sẽ thỉnh thoảng kích hoạt hệ thống cảnh báo hay file log trong chương trình Parental control. Rất khó lòng lướt web lòng vòng mà không gặp chuyện gì bất hợp pháp. Nếu bắt gặp con trẻ làm điều gì đó nguy hại vài lần thì bạn biết rằng chúng đang thích thú với đề tài gì đó; còn nếu các hoạt động vắng bóng trên file log có nghĩa là vấn đề lớn hơn bạn nghĩ!

Một chuyên gia từng đã phát hiện và nhắc nhở cậu trai của họ vài lần. Nhưng ông không biết vì đứa con vượt mặt ông bằng cách dùng máy chủ local và máy chủ proxy từ xa để che dấu những hoạt động trực tuyến của nó. Cậu ta tạo những proxy trên máy tính của người khác, lén cài đặt proxy trên máy của họ khi họ nhờ cậu sửa hay cài đặt gì đó. Bà hàng xóm không thể hiểu được tại sao ISP cảnh cáo bà là tải nhiều nội dung bất hợp pháp. Bà cũng không phải là fan của dòng nhạc sôi động, tuổi teen.

11. Chót bảng đột nhiên nhất bảng

Hack để sửa điểm số học tập là mục đích thường thấy nhất của trẻ. Tin tặc trẻ thường rất thích hack các hệ thống máy tính trong trường học. Và dù cho trường học có hệ thống bảo mật tốt đến đâu chăng nữa cũng không ngăn được tin tặc “học trò” dò xét và ngắm nghía khả năng bảo mật, xem liệu có lỗ hổng nào hay không.

Nếu trẻ đột nhiên đang bị điểm xấu, bỗng dưng đạt được điểm tốt mà bạn không thấy trẻ có nhiều nỗ lực học tập nào thì có thể đó là dấu hiệu của hack. Điều này rất dễ kiểm chứng. Bạn chỉ cần gọi điện cho gáio viên và hỏi xem con mình có thực sự cải thiện được khả năng học tập hay không. Nếu giáo viên cũng ngạc nhiên như bạn thì rõ ràng con trẻ đang có vấn đề.

Cẩn trọng

Bản chất của trẻ ở tuổi vị thành niên luôn năng động, và những hành vi kể trên không có nghĩa là con trẻ sẽ trở thành hacker nguy hiểm trong tương lai. Chúng luôn muốn được riêng tư, tính tò mò, niềm khao khát bắt kịp chúng bạn… Những điều này luôn là bản chất tự nhiên. Nếu bạn có con trẻ trong tầm tuổi này, chắc chắn ít nhiều bạn cũng đã gặp một trong những trường hợp kể trên, có thể con trẻ liên quan đến những hành vi hack bất hợp pháp. Nhưng điều quan trọng là bạn phải nhận biết được không bị rơi vào “điểm mù” như nhiều cha mẹ khác. Nhận thức được điều con mình đang làm luôn là cần thiết.

Vấn đề khác là không phải cứ hễ hack đều là xấu. Thực chất, hầu hết việc hack mang tính tích cực. Hack chính là một phần quan trọng, diễn tả tính tò mò và thực nghiệm của trẻ. Nếu bạn cho rằng con mình đang hack, điều quan trọng là bạn cần xem liệu chúng có làm điều gì không hợp lẽ hay bất hợp pháp hay không trước khi tước đi quyền sử dụng máy tính của trẻ. Sau hết, ngành công nghiệp điện toán phát hiện ra rằng gốc rễ của ngành này nằm ở những cách hack, cách mày mò của người trẻ.

Chặn các hành vi mạng nguy hiểm

Nếu phát hiện con mình đang có những hành vi hack không hợp lẽ, bạn có thể áp dụng những cách sau, dù không phải dễ dàng.

Đầu tiên, nhận ra con trẻ hack có thể khiến bạn sốc. Nhưng đa phần chúng đều sẽ từ bỏ hành vi này khi đủ lớn vì nhận thức ra, có công việc hấp dẫn, hợp pháp. Chỉ có một số rất nhỏ hướng đến các hành vi tiêu cực. Điều quan trọng là cần hướng một đứa trẻ ưa hack biết được chúng đang làm điều sai và định hướng lại để trẻ sử dụng kỹ năng mà chúng có được làm điều tốt.

Thứ hai, cần nói cho trẻ biết rằng bạn biết chúng đang làm gì, và điều đó là không tốt, bất hợp pháp và chúng có thể bị bắt. Thực tế đã có nhiều tin tặc bị bắt, nhân viên bị buộc thôi việc vì hồ sơ không trong sạch. Hack là việc làm nguy hiểm về lâu về dài.

Thứ ba, cho chúng biết bạn sẽ giám sát các hoạt động của chúng, và không nói bạn sẽ làm gì, nhưng chúng sẽ được cảnh cáo. Và nếu bạn bắt gặp chúng làm bất cứ điều gì trái lẽ, dù mức độ có ít, thì bạn sẽ tịch thu thiết bị điện tử của chúng trong một khoảng thời gian dài. Trẻ cần biết hậu quả mà trẻ gây ra. Quan trọng nhất là bạn phải thực hiện lời răn đe của mình nếu trẻ vi phạm.

Hãy dời máy tính của trẻ ra phòng khách để bạn có thể giám sát nhiều hơn. Trẻ bị mất quyền sử dụng máy tính bên trong cánh cửa phòng. Đưa ra luật không cho trẻ sử dụng máy tính khi không có bạn ở nhà. Bạn nên thực hiện những biện pháp mạnh này cho đến khi trẻ lấy lại được lòng tin nơi bạn.

Quan trọng nhất là cùng với những biện pháp răn đe và phạt, bạn cần phải có những hướng dẫn cụ thể, giải thích tầm quan trọng của đạo đức, và hành vi hack là trái đạo đức nếu chúng không được phép mà vẫn cố tình làm. Thậm chí những việc như quét lỗ hổng hay dùng các port không được phép cũng bị cho là hành vi không đúng.

Những nơi dành cho tin tặc

Có nhiều trang web cho phép và khuyến khích hack, rất đáng cho bạn tìm hiểu và khuyến khích con mình đến đó tìm tòi. Các chứng chỉ hack như Certified Ethical Hacker của EC-Council rất có giá trị. Nhiều chuyên gia công nghệ học hỏi được rất nhiều điều từ việc hack. 

Một hội trại hack dành cho trẻ.

Cuối cùng, bạn cần kết nối trẻ với các chuyên gia bảo mật để định hướng trẻ để biến óc sáng tạo, trí tò mò của trẻ đến một nghề nghiệp hợp pháp, xứng đáng và giá trị về lâu dài. Hầu hết trẻ đều cho rằng tin tặc mũ đen đều là những kẻ cực kỳ thông minh. Nhưng những người giỏi nhất lại là hacker mũ trắng chuyên phòng vệ các hệ thống lớn, danh tiếng. Sau cùng, những chuyên gia giỏi nhất phải xây dựng được hệ thống có thể chống chọi được với những tay tin tặc khét tiếng.

Và nếu bạn chưa biết giải quyết thế nào với con trẻ nhà mình, thì đơn giản hơn là đưa bài này cho chúng đọc. Có thể trẻ sẽ “về phe ánh sáng”. 

PC World VN 08/2016