Nhận diện tạp chí 'rởm'

Nhận diện tạp chí 'rởm'

Một trong những thách thức đặt ra với việc công bố khoa học hiện nay là sự ra đời các tập san mạo danh khoa học, làm tổn hại đến tính liêm chính của cộng đồng nghiên cứu khoa học toàn cầu. Nhiều nhà khoa học Việt Nam đã có thể trở thành nạn nhân của các tạp chí "rởm”.

Bài viết dưới đây phân tích cách nhận diện tạp chí rởm, giúp các cơ quan như Bộ KH&CN, Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước và các trường đại học ở Việt Nam nâng cao chất lượng quản lý khoa học.

TS Trần Quang Tuyến.
TS Trần Quang Tuyến.

Có cung ắt có cầu

Có bình duyệt là yếu tố đầu tiên để phân biệt tập san khoa học (peer-reviewed journals) với các tạp chí (magazine). Để được đăng bài trên tập san có bình duyệt, bài nghiên cứu phải trải qua quy trình phản biện, đánh giá, xét duyệt và chấp nhận của các đồng nghiệp. Việc bình duyệt bài báo có thể theo thể thức phản biện kín hai chiều (double-blind peer review), có nghĩa phản biện và tác giả đều không biết danh tính của nhau; hoặc phản biện kín một chiều (single-bind peer review) là thể thức mà tác giả không biết danh tính của phản biện; hoặc phản biện mở (open peer review) là hình thức bình duyệt công khai danh tính của cả tác giả và phản biện. Mỗi phương thức bình duyệt đều có ưu và nhược điểm riêng, nhưng nhìn chung ở những tập san uy tín đều được thực hiện rất nghiêm túc.

Với áp lực công bố quốc tế ngày càng tăng trong cộng đồng khoa học, số bản thảo gửi tới các tạp chí tăng nhanh trong khi số lượng tạp chí thì có hạn, thì sự ra đời của các tập san kém chất lượng hay tập san “rởm” là tất yếu. Đó là các tập san không có bình duyệt của các phản biện, hoặc bình duyệt qua loa, sơ sài. Thường thì đó là các tạp chí truy cập mở, và tác giả phải đóng phí xuất bản từ 200 USD cho tới vài ngàn USD.

Đáng lưu ý là một số tạp chí rởm lại nằm trong danh mục Scopus của Elsevier, dù chỉ rất ít thôi. Nguyên nhân có thể do những năm đầu khi làm hồ sơ xét chọn vào Scopus, những tạp chí này tuân thủ đúng quy trình phản biện nghiêm túc, nhưng sau khi vào được Scopus rồi thì các tạp chí này tối đa hóa lợi nhuận bằng cách tăng số Tập (Volume) và Số (Issue) và số bài trong một Số, để tăng lượng phí từ tác giả nộp cho tạp chí.

Bài báo ISI, Scopus được sử dụng như một tiêu chí để phong hàm hay bình xét đề tài, giải thưởng. Ảnh: Internet
Bài báo ISI, Scopus được sử dụng như một tiêu chí để phong hàm hay bình xét đề tài, giải thưởng. Ảnh: Internet

Một ví dụ có thể thấy rõ là Tập san Asian Social Science được đưa vào danh mục Scopus năm 2013 và đã bị loại khỏi danh mục này hai năm sau đó (các xuất bản từ Tập 12, Số 22 sẽ không trong danh mục Scopus; tương tự, tạp chí Mediterranean Journal of Social Sciences cũng bị loại khỏi danh mục Scopus từ Tập 7 năm 2016).

Tuy nhiên, cần lưu ý là không phải mọi tạp chí truy cập mở thu phí đều là rởm. Một số nhà xuất bản uy tín (như Elsevier, Springer, Taylor& Francis, Wiley, Sage,..) vẫn có tạp chí truy cập mở thu phí xuất bản, hoặc miễn phí hoàn toàn hay một phần cho các nước có thu nhập thấp như Việt Nam. Một số tập san mở khác, như Plos One, thu phí cao nhưng không phải tập san rởm. Một số tạp chí quốc tế trong danh mục ISI của một số trường đại học hay viện nghiên cứu của các nước Đông Âu trước đây vẫn thu phí xuất bản nhưng đó là các tạp chí uy tín, ví dụ như Agriculrual Economics thuộc Viện Nghiên cứu Nông nghiệp của Cộng hòa Czech, hoặc tạp chí E&M Economics and Management, xuất bản bởi Đại học Technická univerzita v Liberci, có thu phí sau khi bài báo được chấp nhận xuất bản.

Ngược lại, một số tạp chí không truy cập mở, nhưng thu phí nộp bài (submission fee) cũng rất dễ làm cho nhiều học giả Việt Nam hiểu lầm là tạp chí rởm như Economics Letters (SSCI), Economic Modelling (SSCI), hay Applied Economics (Taylor & Francis) - những tạp chí này đều thu một khoản phí nộp bài từ 100-200 USD.


Chọn mặt gửi vàng

Hiện nay, bài báo ISI, Scopus được sử dụng như một tiêu chí xét thưởng cho các giảng viên; phong hàm GS, PGS; hay bình xét đề tài, giải thưởng… Để tránh vinh danh nhầm người, hay đầu tư lãng phí cho những đề tài nghiên cứu chất lượng thấp, cũng như để các nhà nghiên cứu tìm đúng nơi “chọn mặt gửi vàng”, việc xây dựng một danh mục các tạp chí uy tín cho các bên tham khảo là hết sức cần thiết.

Theo thông tư 37/2014/TT-BKHCN, các đề tài do Quỹ Nafosted chỉ được nghiệm thu khi kết quả nghiên cứu được công bố trên các tạp chí quốc tế uy tín, bao gồm tạp chí trong danh mục ISI, SSCI, AHCI và tạp chí Scopus. Ngoài ra, thông tư 37 cũng quy định những tạp chí quốc tế khác ngoài danh mục ISI, Scopus, gồm: tạp chí của các trường đại học trong Top 100 trường đại học theo bảng xếp hạng của THE; tạp chí được xuất bản bởi các nhà xuất bản uy tín: Elsevier, Springer, Taylor & Francis, Wiley, Sage, Emerald, Degruyter, World Scientific Publishing…

Như vậy, căn cứ theo danh sách gợi ý của Quỹ Nafosted, các nhà khoa học đã có một danh mục khá đồ sộ các tạp chí uy tín và bao trùm nhiều lĩnh vự c để yên tâm gửi bài. Với những tạp chí nằm ngoài đề xuất của Quỹ Nafosted, các nhà nghiên cứu chỉ nên gửi bài cho những tạp chí không thu phí xuất bản, phí nộp bài bởi chỉ những tạp chí uy tín mới có khả năng huy động kinh phí xuất bản từ việc bán cơ sở dữ liệu của mình cho các trường đại học hoặc xin được tài trợ từ các trường đại học, viện nghiên cứu, hiệp hội, mà không quá phụ thuộc vào việc thu phí của tác giả bài báo.

Bài viết có sự tham khảo tư liệu từ nhiều website.

Trong vòng 4 năm gần đây đã có tới 197 tạp chí bị loại khỏi danh mục Scopus, tuy nhiên, nhiều tạp chí dù đã bị loại song trên web của mình vẫn ghi là tạp chí trong danh mục Scopus (ví dụ: Asian Journal of Agricultural Research, http://scialert.net/jindex. php?issn=1819-1894).

Hiện nay, một số trường đại học trên thế giới đã đưa ra danh mục tạp chí có vấn đề, có thể là rởm, và khuyến cáo tác giả tránh gửi bài (tham khảo: https://guides.library.yale. edu/c.php?g=296124&p=1973764; http://www.mymnps.org/index.php/news/42-listof-predatory-and-good-open-access-journals).

Ở trong nước, trường Đại học Kinh tế, ĐH Quốc gia Hà Nội và Đại học Kinh tế TP.HCM cũng có khuyến cáo về danh mục tạp chí uy tín và tạp chí rởm(http://ueb.edu.vn/newsdetail/ve_pp/15228/gioi-thieu-cach-thuc-kiemtra-do-uy-tin-cua-cac-tap-chi-quoc-te.htm).

Các cơ quan quản lý khoa học, các trường đại học có thể tham khảo các danh sách nói trên để khuyến cáo các tác giả không gửi bài tới. Bên cạnh đó, các quỹ bình xét đề tài, giải thưởng hay Hội đồng Chức danh Giáo sư nhà nước cũng cần bổ sung thêm nhân lực có kinh nghiệm công bố quốc tế để liên tục sàng lọc các tạp chí rởm khỏi danh mục xét chọn.

Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống

Nguồn tin:

 

Tham gia bình luận