Đừng để AI làm mai một tư duy con người

Sinh viên mất khả năng suy nghĩ vì lệ thuộc vào AI

Khảo sát năm 2024 tại Trường Đại học Tài chính – Marketing TP.HCM cho thấy hơn 97% sinh viên từng dùng ChatGPT phục vụ học tập, gần 21% sử dụng công cụ này để viết toàn bộ bài thu hoạch cuối kỳ. Số liệu cho thấy AI không còn là công cụ tham khảo, mà đang thay thế toàn bộ quá trình tư duy của người học.

Thế hệ tương lai đang phụ thuộc hoàn toàn vào AI - Ảnh: AI.

Không chỉ sinh viên, học sinh phổ thông cũng bắt đầu phụ thuộc vào AI. Tại Trường THPT Việt Đức (Hà Nội), giáo viên Ngữ văn nhận xét nhiều em không còn viết được đoạn văn ngắn nếu không có điện thoại tra cứu. Khả năng trình bày ý tưởng, lập luận cá nhân dần mất đi, thay vào đó là thói quen sao chép câu chữ từ chatbot.

Một nghiên cứu đăng trên báo Tuổi Trẻ tháng 6.2025 cho thấy: sinh viên sử dụng AI thường xuyên có mức hoạt động điện não thấp hơn nhóm tự viết hoặc chỉ tra cứu thông tin, ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ và tư duy dài hạn. Cũng theo khảo sát của OpenAI tháng 4.2024, 47% người trẻ từ 18–25 tuổi thừa nhận khó tự viết văn bản phản biện nếu thiếu AI. Những con số này cho thấy nguy cơ mai một tư duy độc lập đang hiện hữu, không còn dừng ở mức cảnh báo.

Giáo dục phải đi trước, công nghệ không thể thay thế tư duy

Tại Đại học Fulbright Việt Nam, sinh viên học bắt buộc hai môn “Tư duy phản biện” và “Đạo đức công nghệ” từ năm nhất. Nội dung giảng dạy không chỉ hướng dẫn cách dùng AI đúng mục đích, mà còn nhấn mạnh trách nhiệm học thuật và quyền sở hữu trí tuệ. Cách làm này đang giúp sinh viên chủ động hơn trong tiếp nhận và phản biện thông tin, kể cả với công cụ thông minh.

Học sinh Trường THCS Trần Phú (quận Lê Chân) ứng dụng công nghệ AI trong học tập. Ảnh: Báo Hải Phòng.

Ở bậc phổ thông, một số trường tại Đà Nẵng, Thái Nguyên và Hà Nội đã bắt đầu thí điểm lồng ghép kỹ năng số vào chương trình học. Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng khung năng lực số cho học sinh phổ thông, trong đó yêu cầu biết phân biệt thông tin đáng tin cậy, biết kiểm tra nội dung do AI tạo ra.

Bên cạnh cải tiến giáo dục, các chuyên gia cũng đề xuất sớm hoàn thiện hành lang pháp lý về trí tuệ nhân tạo, đặc biệt trong môi trường học thuật. Các trường đại học cần quy định rõ ràng việc sử dụng AI trong nghiên cứu, bài tập và kiểm tra, bảo vệ quyền tác giả và tránh gian lận học thuật. Đồng thời, cần khuyến khích sinh viên phản ánh, phân tích và phát triển ý tưởng dựa trên góc nhìn cá nhân, không giao toàn bộ quá trình tư duy cho máy.

AI đang trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hiện đại. Tuy nhiên, nếu dùng sai cách, AI có thể biến thành rào cản đối với năng lực sáng tạo và bản lĩnh tư duy. Chỉ khi con người giữ vai trò chủ động, biết sử dụng công nghệ như công cụ hỗ trợ, chứ không phải thay thế, trí tuệ mới không bị mai một giữa làn sóng tự động hóa ngày càng mạnh mẽ.