Quyền riêng tư trong thời đại trí tuệ nhân tạo

Sau các sáng chế về máy móc kỹ thuật và mạng internet, trí tuệ nhân tạo được coi là bước tiến công nghệ tiếp theo của lịch sử loài người. Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo đã trở nên phổ biến hơn và có mặt ở mọi khía cạnh của cuộc sống chỉ trong vài năm gần đây.

Dữ liệu - "Trái tim" của trí tuệ nhân tạo

Nhiều bước nhảy công nghệ đã được ghi nhận trong lịch sử loài người và khoảng cách giữa các lần ngày càng rút ngắn. Theo các chuyên gia, sẽ khó dự đoán chính xác những thay đổi về công nghệ nói chung và trí tuệ nhân tạo nói riêng trong vòng 25 năm tới.

Theo ông Trần Hữu Nhân, kỹ sư dữ liệu và máy học tại Công ty Cổ phần One Mount Group, trí tuệ nhân tạo là công nghệ có thể mô phỏng hành vi của con người, trong đó dữ liệu chính là "trái tim".

"Trí tuệ nhân tạo chỉ hoạt động được khi được cung cấp dữ liệu đầu vào và là công cụ phục vụ mục đích của con người. Thu thập dữ liệu, trong đó có dữ liệu cá nhân, là cần thiết vì cần dữ liệu đầu vào. Ông Nhân khẳng định rằng thông qua tương tác của mỗi người trên không gian số, dữ liệu cá nhân của mỗi người được thu thập liên tục.

"Khối dữ liệu này được xử lý để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho cuộc sống con người, chẳng hạn như tạo điều kiện thuận tiện hơn cho việc tiêu dùng và giải trí. Theo ông Nhân, cần chính sách và pháp luật để thu thập và xử lý dữ liệu cá nhân phù hợp.

Theo Song ông Nhân, trí tuệ là công cụ của con người, giúp con người đưa ra quyết định sáng suốt hơn. Công nghệ trí tuệ nhân tạo sẽ không thay thế con người trong việc ra quyết định và chịu trách nhiệm.

"Trong lĩnh vực y học, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để xử lý dữ liệu nhằm đề xuất kết quả chẩn đoán và hướng điều trị. Bác sĩ tiếp tục là người có thẩm quyền và có trách nhiệm với bệnh nhân. Ví dụ, trí tuệ nhân tạo bị hạn chế bởi thời điểm mà kiến thức được sử dụng để huấn luyện, không có khả năng cập nhật các bệnh mới, và không có cảm xúc đạo đức như con người.

Chính sách bảo vệ quyền riêng tư tại Việt Nam hiện nay chủ yếu tập trung vào Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân mới được thông qua gần đây.

Đây là văn bản pháp lý đầu tiên ở Việt Nam chính thức sử dụng khái niệm dữ liệu cá nhân, quy định nghĩa vụ bảo vệ dữ liệu cá nhân đối với các chủ thể có hoạt động thu thập, xử lý dữ liệu cá nhân. Nghĩa vụ bảo mật dữ liệu cá nhân bao gồm 3 loại nghĩa vụ về nhân sự, hành chính, kỹ thuật và được xây dựng dựa trên 4 nguyên tắc gồm đồng thuận, tối thiểu, bảo mật và hợp pháp.

Dự liệu rủi ro khi áp dụng trí tuệ nhân tạo để xử lý dữ liệu cá nhân

Theo bà Nguyễn Lan Phương, cán bộ phân tích chính sách tại Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), theo nghị định, chủ thể thu thập, xử lý dữ liệu cá nhân chỉ được thu thập dữ liệu cá nhân và chỉ xử lý dữ liệu đó cho các mục đích cụ thể khi có sự đồng ý của chủ thể dữ liệu. Chủ thể này phải đánh giá tác động của việc xử lý dữ liệu cụ nhân và dự báo các rủi ro tiềm ẩn khi xử lý dữ liệu, thực hiện các biện pháp kỹ thuật từ khi bắt đầu đến khi kết thúc quá trình xử lý dữ liệu và (được khuyến khích) áp dụng các tiêu chuẩn trong ngành để bảo vệ dữ liệu cá nhân khi xử lý dữ liệu.

"Đây là các quy định thách thức do loại công nghệ phức tạp như công nghệ trí tuệ nhân tạo đặt ra. Bởi vì hiện nay chúng ta chưa dự liệu hết các rủi ro liên quan đến việc sử dụng trí tuệ nhân tạo để xử lý dữ liệu cá nhân và công nghệ năng lượng nhân tạo đang mở rộng nhanh chóng, nên quy định nghĩa vụ đánh giá rủi ro và khuyến khích áp dụng tiêu chuẩn công nghệ sẽ đảm bảo rằng việc xử lý dữ liệu của cá nhân luôn được lập kế hoạch để đảm bảo quyền riêng tư của cá nhân, bà Phương đánh giá.

Tuy nhiên, chuyên gia khẳng định rằng hoạt động xử lý dữ liệu cá nhân bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo cũng gây ra không ít khó khăn cho quy định trong Nghị định 13/2023/NĐ-CP.

"Làm sao để tận dụng trí tuệ nhân tạo trong xử lý lượng lớn dữ liệu cá nhân để phát triển kinh tế mà vẫn đảm bảo sự riêng tư, tự do cá nhân." Bà Phương đặt câu hỏi về việc nguyên tắc đồng thuận và tối thiểu có áp đặt khó khăn cho việc áp dụng công nghệ để phát triển kinh tế - xã hội hay không.

Chuyên gia khẳng định rằng nên chăng đặt ra nguyên tắc hợp lý và tương thích cho phép sử dụng lại dữ liệu cá nhân vào mục đích khác mục đích ban đầu trong trường hợp không ảnh hưởng đến lợi ích hợp pháp, chính đáng của chủ thể dữ liệu và sử dụng biện pháp bảo mật tương thích để bảo vệ dữ liệu cá nhân. Khi đánh giá tác động xử lý dữ liệu cá nhân, nguyên tắc này có thể được giải thích rõ ràng hơn.

Chuyên gia cũng đề nghị cung cấp thêm lời khuyên về cách sử dụng dữ liệu cá nhân mới được tạo ra từ dữ liệu cá nhân ban đầu và quyền dữ liệu cá nhân. Các dữ liệu cá nhân rời rạc được thu thập và kết nối lại với nhau bởi năng lực của trí tuệ nhân tạo, tạo ra dữ liệu cá nhân mới từ quá trình suy luận và cho phép lập hồ sơ cá nhân tự động.

Theo Nghị định 13/2023/NĐ-CP, quyền dữ liệu cá nhân sẽ không được thực hiện trong trường hợp dữ liệu cá nhân phục vụ mục đích nghiên cứu, thống kê theo quy định pháp luật. Để ra quyết định kinh doanh của doanh nghiệp, nghiên cứu và thử nghiệm công nghệ mới mà không xâm phạm lợi ích hợp pháp của cá nhân, dữ liệu cá nhân mới tạo ra sẽ được sử dụng cho mục đích thống kê. Điều này có hợp pháp không?

Theo giới chuyên gia, mục tiêu của chính sách là thiết lập ranh giới cho sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. Thay vì để công nghệ phát triển tự do và không lường trước rủi ro, công nghệ được tạo ra và sử dụng trong sự tôn trọng quyền riêng tư. Do đó, ngay cả sau Nghị định 13, vẫn cần phải tạo ra luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong tương lai gần.