Cuộc đua ở MENA

Theo Breaking Defense, nguyên nhân là do những biến động nhanh chóng của một môi trường an ninh đầy thách thức, bắt đầu từ cuộc xung đột ở Gaza rồi lan rộng ra khi quân đội Israel giao tranh với lực lượng Hezbollah ở Lebanon và trao đổi các cuộc tấn công bằng tên lửa với Iran. Cùng với đó là các cuộc tấn công nhằm vào tàu, thuyền trên Biển Đỏ của lực lượng Houthi ở Yemen, khiến giao thông thương mại qua kênh đào Suez bị gián đoạn.

Chi tiêu quốc phòng của MENA có khả năng vẫn tiếp tục gia tăng bất chấp xung đột giữa Israel với Hamas và Hezbollah có dịu xuống hay không. Dù không muốn khu vực rơi vào vòng xoáy đối đầu giữa Israel và Iran, chính phủ các nước Trung Đông vẫn buộc phải tính toán các “nước cờ phòng bị” cho trường hợp xảy ra đối đầu trực diện. Chưa kể các cuộc chiến gần đây đã phơi bày những khoảng cách trong cấu trúc và năng lực quân sự của từng quốc gia, dẫn tới nhu cầu cấp thiết về mua sắm quốc phòng.

Bên cạnh đó, các cuộc xung đột bị đóng băng của khu vực này luôn có nguy cơ tái diễn. Năm 2024, Trung Đông chứng kiến một cú sốc khi cuộc nội chiến âm ỉ lâu nay ở Syria bùng phát thành cuộc tấn công chớp nhoáng của lực lượng nổi dậy lật đổ chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad, buộc các nước láng giềng của Syria phải nhanh chóng định hình lại cách tiếp cận chính trị của họ đối với quốc gia Trung Đông này, đồng thời làm dấy lên mối lo bùng phát trở lại cuộc xung đột bị đóng băng ở Libya.

Máy bay chiến đấu Eurofighter Typhoon của Không quân Hoàng gia Saudi Arabia. Ảnh: Times Aerospace

Với 75,8 tỷ USD, Saudi Arabia là nước “mạnh tay” chi tiêu quân sự nhiều nhất Trung Đông và lớn thứ 4 thế giới, chỉ sau Mỹ, Trung Quốc và Nga. Riyadh đã tăng ngân sách quốc phòng năm thứ ba liên tiếp, phá vỡ giai đoạn trì trệ kéo dài nhiều năm trong chi tiêu quân sự của nước này.

Trong khi đó, Iran và Israel chi tiêu quốc phòng ngang nhau ở mức hơn 30 tỷ USD mỗi nước, tăng 40% so với năm 2023. Tiếp theo là Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất với mức chi trong khoảng 20-30 tỷ USD; Iraq chi gần 9 tỷ USD. Mức chi 8 tỷ USD của Oman chỉ chiếm chưa đến 4% tổng chi tiêu quốc phòng của MENA, song nếu tính theo tỷ lệ % tổng sản phẩm quốc nội (GDP) thì đây mới là quốc gia chi tiêu quân sự lớn nhất khu vực với mức chi chiếm 7,3% GDP.

Tại châu Phi, hơn 1/2 chi tiêu quốc phòng năm 2024 tập trung vào một số ít quốc gia ở Bắc Phi, trong đó Algeria dẫn đầu với 21,7 tỷ USD trong bối cảnh khủng hoảng ngoại giao với nước láng giềng Morocco. Hai bên đã cắt đứt quan hệ ngoại giao vào năm 2021 và cáo buộc lẫn nhau về việc ủng hộ các phong trào ly khai ở biên giới của nhau. Về phía mình, Morocco cũng đã tăng tốc chi tiêu để củng cố năng lực phòng thủ thông qua việc mua sắm máy bay chiến đấu, máy bay không người lái (UAV) và thiết bị, vũ khí hiện đại. Năm ngoái, chi tiêu quốc phòng của Morocco đạt 5,4 tỷ USD, đưa nước này vào vị trí thứ hai trong danh sách. Cũng tại Bắc Phi, quân đội Ai Cập từ lâu vẫn là một thế lực nổi trội, song chi tiêu quốc phòng nước này năm ngoái chỉ đạt 2,5 tỷ USD, trong bối cảnh đồng nội tệ nhiều lần bị phá giá do những thách thức về kinh tế mà nước này phải đối mặt. Thật khó tin khi chỉ vài năm trước, chi tiêu quốc phòng hằng năm của Ai Cập đã đạt trên 5 tỷ USD. 

Ngoại trừ Israel, các nước chi tiêu quốc phòng hàng đầu của MENA chủ yếu dựa vào nguồn thu từ dầu mỏ và khí đốt để hỗ trợ tài chính cho lực lượng vũ trang. Các mối đe dọa an ninh phức tạp và ngân sách dồi dào khiến chính phủ các nước MENA từ lâu đã là những người chơi chính trên thị trường quốc phòng, thường xuyên ký các thỏa thuận tỷ đô để bảo đảm LLVT của họ được trang bị các vũ khí tối tân phù hợp cho cuộc chiến chống lại một đối thủ ngang sức ngang hàng.

Dựa trên mối quan hệ chặt chẽ với chính phủ nhiều nước Trung Đông, Mỹ từ lâu đã giữ vai trò một trong những nhà xuất khẩu vũ khí hàng đầu sang MENA. Washington đã phê duyệt các thỏa thuận bán vũ khí trị giá hơn 13,3 tỷ USD cho các nước MENA vào năm 2022, năm gần nhất có dữ liệu đầy đủ. 

Tuy nhiên, một thực tế rằng các chính phủ MENA ưu tiên sự linh hoạt về chính trị đã khiến thị trường quân sự khu vực trở nên đầy cạnh tranh. Ngay trước cuộc chiến ở Ukraine, Nga đã báo cáo khối lượng xuất khẩu vũ khí hằng năm của Moscow sang MENA đạt khoảng 6 tỷ USD. Khoảng 1/3 lượng vũ khí xuất khẩu hằng năm của Pháp cũng là tới Trung Đông. 40% trong tổng doanh thu 10 tỷ USD từ xuất khẩu vũ khí của Anh năm 2022 cũng có cùng đích đến. Các trang bị, vũ khí có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Quốc cũng ngày càng trở nên phổ biến tại MENA.

Cuộc chạy đua vũ trang ở khu vực MENA là một phần phản ứng của các quốc gia trong bối cảnh tiếp diễn suy thoái địa chính trị và an ninh toàn cầu.

HÀ PHƯƠNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.