Phép thử an ninh ở Trung Đông và Nam Á

Tuyên bố chung của Riyadh và Islamabad nêu rõ thỏa thuận phản ánh cam kết chung của hai quốc gia trong việc tăng cường an ninh và đạt được hòa bình trong khu vực cũng như trên thế giới, nhằm phát triển các nội dung hợp tác về quốc phòng và củng cố khả năng răn đe chung trước bất kỳ hành động gây hấn nào. Với nội dung “mọi hành động tấn công chống lại một bên sẽ được coi là chống lại cả hai”, Hiệp ước phòng thủ chung Pakistan-Saudi Arabia không chỉ phản ánh mối quan hệ hữu nghị truyền thống mà còn góp phần củng cố đáng kể quan hệ đối tác an ninh đã kéo dài nhiều thập kỷ giữa hai quốc gia. Văn kiện này tạo cơ sở để hai quốc gia mở rộng hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng, bao gồm đào tạo quân sự, chia sẻ kinh nghiệm tác chiến và phát triển công nghiệp quốc phòng.

Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman (bên phải) và Thủ tướng Pakistan Shehbaz Sharif ký Hiệp ước phòng thủ song phương tại Riyadh, Saudi Arabia, ngày 17-9. Ảnh: Reuters

Vương quốc Saudi Arabia có quỹ đầu tư 700 tỷ USD, nhưng LLVT vẫn gặp nhiều khó khăn về phối hợp và phản ứng nhanh. Vũ khí hạt nhân Pakistan trở thành tấm khiên răn đe, trong khi Riyadh tránh được hệ lụy chính trị, tôn giáo và thanh tra quốc tế nếu tự chế tạo. Thông qua thỏa thuận, Saudi Arabia có thể rót những khoản tiền lớn cho các dự án và hợp đồng quốc phòng, giúp Pakistan phần nào giải quyết công nợ 100 tỷ USD. Dưới góc nhìn của các chuyên gia an ninh, đây là cơ hội để Pakistan khẳng định vai trò “người bảo hộ thế giới Hồi giáo”, đồng thời nâng cấp không quân nhờ công nghệ tốt hơn từ Saudi Arabia và tăng hợp tác chống khủng bố.

Suốt hơn nửa thế kỷ qua, Saudi Arabia và Pakistan vẫn duy trì mối quan hệ đồng minh thân cận. Từ thập niên 1980, Riyadh đã viện trợ hơn 30 tỷ USD giúp Islamabad duy trì quân đội và nền kinh tế. Đổi lại, Pakistan triển khai binh sĩ bảo vệ Thánh địa Mecca và Medina, đồng thời huấn luyện quân đội Saudi Arabia, điển hình là sau biến cố chiếm giữ Đại Thánh đường năm 1979.

Hiệp ước phòng thủ chung Pakistan-Saudi Arabia được cho là “mang bóng dáng NATO” nhưng gọn nhẹ hơn, với các nội dung: Tham vấn chung, phòng thủ tập thể, trao đổi thông tin tình báo và huấn luyện chung trước các mối đe dọa như Houthi ở Yemen hay tên lửa Ấn Độ. Dù văn bản không nhắc đến hạt nhân nhưng giới quan sát cho rằng đây mới là yếu tố hấp dẫn thực sự.

Từ nhiều thập niên, Saudi Arabia vẫn dựa chủ yếu vào “ô an ninh” của Mỹ. Tuy nhiên, sự dao động trong cam kết của Washington thời gian gần đây khiến Riyadh phải tìm kiếm các đối tác bổ sung. Pakistan, với năng lực quân sự và được cho là quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân, nhất là có mối quan hệ lịch sử sâu sắc, trở thành lựa chọn ưu tiên của Saudi Arabia. Tên lửa Shaheen-III của Pakistan với tầm bắn 2.750km có thể bao phủ toàn bộ Saudi Arabia, giúp vương quốc này có một “chiếc ô hạt nhân” mà không cần tự phát triển.

Giới phân tích bình luận, động thái này cho thấy Riyadh không còn đặt “tất cả trứng vào một giỏ”, mà đang đa dạng hóa cấu trúc răn đe chiến lược. Thỏa thuận phòng thủ với Pakistan giúp Saudi Arabia mở rộng các bảo đảm an ninh ngoài khu vực, thay vì chỉ trông cậy vào Washington vốn tiềm ẩn nhiều yếu tố bất ổn. Cuộc xung đột ở Gaza từ tháng 10-2023 đến nay cùng chính sách “Nước Mỹ trước tiên” của Washington khiến Riyadh phải tính toán lại.

Động thái của Saudi Arabia cũng là tín hiệu cho thấy quốc gia Hồi giáo có vai trò nổi bật ở Trung Đông đang thúc đẩy tham vọng mở rộng ảnh hưởng ra ngoài phạm vi khu vực, đồng thời thiết lập quan hệ an ninh chặt chẽ hơn với các đối tác chiến lược ở Nam Á. Điều này phù hợp với chính sách đối ngoại đa dạng hóa, vừa duy trì quan hệ với Washington, vừa thúc đẩy hợp tác với các nước lớn như Trung Quốc, Nga cũng như các quốc gia trong khu vực mà Saudi Arabia đang theo đuổi.

Tuy nhiên, rủi ro khi tham gia vào một liên minh phòng thủ với cả Saudi Arabia và Pakistan là không hề nhỏ. Hiệp ước phòng thủ đồng minh Trung Đông có thể khiến Islamabad đối mặt nguy cơ bị Mỹ trừng phạt, Ấn Độ cảnh giác hơn và Iran-quốc gia cạnh tranh vai trò ở khu vực với Saudi Arabia-có thể tăng tốc chương trình hạt nhân.

Cam kết phòng thủ lẫn nhau có thể khiến Saudi Arabia bị lôi kéo vào các căng thẳng truyền thống của Pakistan, đặc biệt là đối đầu với Ấn Độ. Ngược lại, Islamabad cũng có nguy cơ bị cuốn vào những tranh chấp ở vùng Vịnh. Ấn Độ cho biết sẽ nghiên cứu kỹ lưỡng những tác động an ninh từ hiệp ước phòng thủ chiến lược mới ký kết giữa Pakistan và Saudi Arabia, trong bối cảnh thỏa thuận này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến ổn định khu vực cũng như lợi ích quốc gia của New Delhi.

Giới quan sát nhận định thỏa thuận này có thể khiến môi trường chiến lược tại Nam Á trở nên phức tạp hơn, bởi Ấn Độ và Pakistan vốn tồn tại mâu thuẫn kéo dài liên quan đến vấn đề Kashmir và nhiều vấn đề an ninh khác. Trong khi đó, các cường quốc như Mỹ, Israel và Liên minh châu Âu cũng sẽ buộc phải điều chỉnh đánh giá chiến lược, bởi một cơ chế “tập thể phòng thủ” có thể làm gia tăng nguy cơ lan tỏa xung đột hay chạy đua vũ trang.

Để tránh những hệ lụy ngoài mong muốn, Hiệp ước phòng thủ chung Pakistan-Saudi Arabia đòi hỏi các bên liên quan phải có cách xử lý bằng tư duy đối thoại, minh bạch và trên tinh thần hợp tác khu vực. Hiệp ước song phương chính là phép thử đối với sự ổn định chiến lược của cả Trung Đông và Nam Á trong những năm tới.

HẠNH NGUYÊN

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.