Tại sao phòng thủ tên lửa là “cuộc chơi” khó khăn và tốn kém?

Việc ngăn chặn tên lửa hiệu quả qua… quảng cáo

Theo Tạp chí quân sự Topwar, quá trình phòng thủ tên lửa là hoạt động rất phức tạp về kỹ thuật và tỷ lệ thành công không quá cao kể cả với công nghệ của thời điểm hiện tại.

Công nghệ đánh chặn tên lửa hiện được chia theo phương thức đánh chặn ở các pha bay của tên lửa. Trong quá khứ, Mỹ từng phát triển công nghệ laser hàng không với mục tiêu phát hiện và tấn công tên lửa mục tiêu ở khoảng cách hàng trăm km khi chúng đang ở giai đoạn tăng tốc sau khi rời bệ phóng. Tuy nhiên, những giới hạn về công nghệ laser hóa học, cũng như các điều kiện không thuận lợi cho các chùm tia laser hoạt động như khói bụi, mây mù đã khiến chương trình phát triển vũ khí trị giá hàng tỷ USD này phá sản.

Các loại tên lửa đạn đạo đang ngày càng tinh vi, nhất là sự xuất hiện của thế hệ tên lửa đạn đạo siêu vượt âm như Fattah của Iran. Ảnh: Defense News

Phương thức đánh chặn thứ 2 chính là tấn công các tên lửa mục tiêu khi chúng ở ngoài khí quyển Trái đất. Đây là giai đoạn tên lửa tấn công của đối phương có quỹ đạo bay khá ổn định và chưa giải phóng các đầu đạn bay với vận tốc siêu thanh khi hồi quyển. Các sai số về mặt kỹ thuật không chỉ lớn, mà bất kỳ sự thay đổi quỹ đạo bay của tên lửa mục tiêu cũng khiến hệ thống theo dõi và dẫn bắn mất dấu, khiến nhiệm vụ đánh chặn thất bại.

Để khắc phục vấn đề này, Mỹ đã phát triển công nghệ đánh chặn ngoài khí quyển EKV với hàng tỷ USD được giải ngân, nhưng hiệu quả thực tế vẫn là nghi vấn. Trong khi đó, từ thời Liên Xô, công nghệ đánh chặn ngoài không gian đã được phát triển với việc sử dụng các đầu đạn hạt nhân chiến thuật để tấn công các tên lửa xuyên lục địa ngoài không gian.

Phương thức đánh chặn phổ biến nhất và được giới thiệu nhiều nhất hiện này chính là ngăn chặn tên lửa mục tiêu ở giai đoạn tiếp cận. Có rất nhiều hệ thống vũ khí phòng thủ tên lửa hiện nay sử dụng phương thức này. Có thể kể đến như THAAD, Patriot PAC-3 của Mỹ, Arrow-3/4 của Israel hay S-400/S-500 của Nga… Vấn đề của phương thức đánh chặn này là “thời gian vàng” để đánh chặn rất ngắn, khi đầu đạn tên lửa đã ở trạng thái tấn công. Ngoài ra, sự xuất hiện của những loại tên lửa siêu vượt âm mới với quỹ đạo bay khác biệt và đầu đạn tên lửa tiếp cận với tốc độ vượt qua Mach 5 khiến các phương thức đánh chặn truyền thống không mấy hiệu quả.

Theo báo cáo của Lầu Năm Góc năm 2024, xác xuất đánh trúng mục tiêu siêu vượt âm của tổ hợp Patriot PAC-3 chỉ đạt khoảng 30%. Trong khi đó, tỷ lệ này của tổ hợp THAAD chỉ đạt 50% với điều kiện đánh chặn lý tưởng và không bị gây nhiễu.

Có thể lấy ví dụ ngay từ cuộc xung đột giữa Israel và Iran hiện nay. Israel đánh giá là có hệ thống phòng thủ tên lửa tiên tiến bậc nhất thế giới. Nhưng thực tế xung đột chứng minh, “lá chắn tên lửa” của Israel phù hợp để ngăn chặn các cuộc tấn công đơn lẻ. Trước quốc gia có tiềm lực tên lửa mạnh như Iran với chiến thuật tấn công bão hòa, hệ thống phòng thủ tên lửa của Israel đã lộ điểm yếu.

Nhà quan sát quân sự Nga Viktor Baranets chia sẻ với tờ News.ru rằng, Iran đã rút kinh nghiệm từ các cuộc xung đột trước đây và tổ chức các cuộc tấn công tên lửa quy mô, trong thời gian ngắn khiến hệ thống phòng thủ tên lửa Israel tê liệt.

"Israel có hệ thống phòng không và phòng thủ tên lửa 4 giai đoạn phức tạp, nhưng điều đó là chưa đủ. Khi radar cảnh giới của Israel bị quá tải bởi một số lượng lớn tên lửa bắn tới, họ không biết phải ngăn chặn mục tiêu nào", chuyên gia Viktor Baranets cho biết.

“Cuộc chơi tốn kém”

Một trong yếu tố quan trọng khác của mọi cuộc xung đột chính là chiến phí. Trong phòng thủ tên lửa đó là chi phí để ngăn chặn tên lửa của đối phương. Về nguyên tắc, trong hoạt động phòng không và phòng thủ tên lửa không có khái niệm về tỷ lệ % ngăn chặn mục tiêu, mà chỉ có xác suất bắn trúng.

Thông thường để ngăn chặn một mục tiêu đạn đạo như tên lửa tấn công cần tối thiểu 2 đạn tên lửa, thậm chí trong nhiều tình huống con số đạn tên lửa đánh chặn cần nhiều hơn.

Theo tờ Lenta của Nga, giá thành của mỗi đạn tên lửa Tamir trong tổ hợp Iron Dome của Israel có giá khoảng 60.000 euro, tương đương khoảng 69.000 USD. Chúng được dùng để đánh chặn các mục tiêu đạn đạo như đạn cối, rocket có giá từ vài trăm, tới vài nghìn USD. Điều này cũng tương tự với tổ hợp Patriot, các đạn tên lửa đánh chặn có giá tới hơn 5 triệu USD và THAAD là gần 10 triệu USD. Chúng được sử dụng để đánh chặn các mục tiêu tên lửa có giá vài trăm nghìn tới vài triệu USD, thì đó là cuộc chiến “bất đối xứng”.

Khi giá thành của vũ khí đánh chặn còn đắt hơn cả mục tiêu, thì khó có thể duy trì xung đột cường độ cao trong thời gian dài. Ảnh: Tổ hợp phòng thủ tên lửa Arrow-3 của Israel / Topwar

Kể cả trong kịch bản tối ưu nhất là đánh chặn thành công mục tiêu, thì chi phí bỏ ra để duy trì hệ thống phòng thủ tên lửa, đạn tên lửa đánh chặn cũng gấp rất nhiều lần so với tên lửa tấn công.

Ngay chính tại cuộc xung đột giữa Israel và Iran, các hệ thống Arrow-3/4 dùng đạn tên lửa đánh chặn đắt tiền, không thể sản xuất hàng loạt khó có thể ngăn chặn được các đòn tấn công bằng tên lửa quy mô lớn, rẻ tiền từ Iran, nhất là khi cuộc xung đột kéo dài.

Chính các chiến lệ đã cho thấy, hệ thống phòng thủ tên lửa thực tế phù hợp với vai trò là giải pháp phòng ngừa và ngăn chặn hạn chế. Trong chiến tranh tổng lực và quy mô lớn, vai trò của chúng chưa thể đạt được như những lời quảng cáo hoa mỹ do các hãng chế tạo vũ khí giới thiệu!

TUẤN SƠN (tổng hợp)

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Quân sự thế giới xem các tin, bài liên quan.