Nhiều thành phố từng đối mặt ô nhiễm nặng đã cải thiện đáng kể nhờ siết tiêu chuẩn khí thải đối với xe đang lưu thông. Kinh nghiệm từ các thành phố lớn như Tokyo, Bắc Kinh, Seoul hay London cho thấy chỉ cần nâng tiêu chuẩn một đến hai bậc, đặc biệt với xe diesel đời cũ, nồng độ bụi mịn và khí độc trong không khí có thể giảm rõ rệt trong vài năm.
Tokyo là trường hợp tiêu biểu của châu Á. Từ đầu những năm 2000, Tokyo bắt đầu áp các quy định phát thải nghiêm ngặt với xe chạy nhiên liệu diesel, đặc biệt xe tải, buýt, phương tiện thương mại, với yêu cầu lắp bộ lọc hạt DPF (còn gọi là retrofit) hoặc ngừng hoạt động nếu không đạt chuẩn. Từ 2003, xe diesel không đạt chuẩn bị cấm lưu thông trong khu vực thành phố trừ khi được retrofit.
Bụi mịn phủ mờ thành phố Tokyo vào năm 1999. Ảnh: Iraphne R. Childs
Chính sách trên đã giúp giảm đáng kể phát thải bụi và góp phần cải thiện chất lượng không khí tại Tokyo. Theo các tài liệu của Bộ Môi trường Nhật và các nghiên cứu đánh giá chính sách, quy định retrofit năm 2003 đã làm giảm đáng kể phát thải từ xe diesel tại Tokyo, trong đó một số ước tính cho thấy phát thải bụi mịn từ xe tải và xe buýt giảm trên 40% trong giai đoạn 2001-2003, lượng giảm của NOx được ghi nhận ở mức khiêm tốn hơn. Nhờ điều này, Tokyo được đánh giá là đã thoát khỏi tình trạng khói bụi mù đường của thập niên 90.
Trong khi đó, Bắc Kinh, từng được xem là một trong những đô thị ô nhiễm nhất thế giới, cũng cải thiện nhanh sau khi nâng tiêu chuẩn khí thải, chuẩn nhiên liệu, và loại bỏ xe cũ. Giai đoạn 2013-2017, Bắc Kinh nâng tiêu chuẩn khí thải áp dụng cho xe mới lên China V (tương đương Euro 5), đồng thời loại bỏ lượng lớn xe cũ ở mức China II/III (Euro 2/3). Báo cáo của các cơ quan môi trường và nghiên cứu quốc tế cho thấy lượng bụi mịn PM2.5 trung bình năm giảm khoảng 35%. Nồng độ CO và NOx trong giai đoạn này cũng giảm, một phần nhờ kiểm soát chặt xe tải và xe buýt diesel, cùng với cắt giảm phát thải từ hoạt động công nghiệp và đốt than.
Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh bị che mờ bởi lớp khói mù dày đặc vào năm 2013. Ảnh: Feng Li
Tại Seoul, chính sách kiểm soát khí thải tập trung vào xe tải và các phương tiện thương mại diesel cũng đã cải thiện đáng kể chất lượng không khí. Từ năm 2005, Seoul bắt đầu hạn chế lưu thông xe diesel cũ và trợ cấp để lắp bộ lọc hạt (DPF) hoặc thay thế phương tiện. Song song đó, các tiêu chuẩn khí thải quốc gia của Hàn Quốc được nâng dần lên mức tương đương Euro 4 rồi Euro 5 từ giai đoạn 2006-2010. Nhờ sự kết hợp giữa retrofit và nâng chuẩn nhiên liệu, nồng độ bụi mịn PM10 trung bình của Seoul giảm khoảng 30% từ đầu những năm 2000 đến giữa thập kỷ 2010.
Ở châu Âu, London đạt được kết quả cải thiện chất lượng không khí nhanh chóng khi áp dụng khu vực khí thải cực thấp (Ultra Low Emission Zone - ULEZ) từ năm 2019, yêu cầu xe xăng đạt tối thiểu Euro 4 và xe diesel đạt Euro 6 mới có thể đi vào vùng này. Theo các báo cáo của Transport for London, lượng NO2 đo tại trung tâm giảm đáng kể so với kịch bản không triển khai ULEZ. Một số vị trí quan trắc ghi nhận mức NO2 giảm gần một nửa. Bụi mịn PM2.5 tại London giảm chậm hơn nhưng ổn định hơn, đặc biệt gần các tuyến đường chính.
Với Việt Nam, lộ trình khí thải mới được ban hành được siết theo từng nhóm xe. Từ tháng 3/2026, xe sản xuất trước 1999 áp chuẩn Euro 1, xe 1999-2016 là Euro 2, xe 2017-2021 là Euro 3, xe từ 2022 là Euro 4. Tại Hà Nội và TP HCM, yêu cầu còn chặt hơn từ 2027, xe sản xuất 2017-2021 phải đạt Euro 4, từ 2028, xe sản xuất 2022 phải đạt Euro 5. Đến năm 2029, tất cả ôtô lưu thông tại hai đô thị này phải đạt mức khí thải từ Euro 2 trở lên.
Dù tiêu chuẩn trên vẫn ở mức thấp so với các đô thị như Tokyo, Seoul hay London, kinh nghiệm quốc tế cho thấy ngay cả khi nâng chuẩn ở mức vừa phải, nếu khâu kiểm tra được thực thi nghiêm và đi kèm biện pháp loại bỏ phương tiện không đạt chuẩn khí thải, chất lượng không khí vẫn có thể cải thiện rõ rệt chỉ sau vài năm.
Hồ Tân
Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống