Dư luận bàng hoàng trước thông tin rằng 121 cuốn sách cổ được lưu giữ ngay trong Viện nghiên cứu Hán nôm bị thất lạc, trong khi ấn vàng Hoàng đế chi bảo chưa được chuyển đến Việt Nam. Một lần nữa, những ai quan tâm lại "choáng váng" khi nghe tin một số sắc phong của Việt Nam bị rao bán đấu giá trên một trang mạng Trung Quốc. Đó là chưa kể đến hàng trăm cổ vật, với nhiều mức độ giá trị và ý nghĩa khác nhau đã bị thất lạc trong vài mươi năm qua mà vẫn chưa rõ "đi đâu-về đâu."
Bảo tàng, Viện nghiên cứu và quản lý nhà nước được bảo vệ và bảo quản nghiêm ngặt như vậy, trong khi hàng nghìn di tích và cơ sở thờ tự ở các địa phương là nơi lưu giữ di sản và cổ vật quý. Kết quả là, những nơi này trở thành "mỏ vàng" cho kẻ gian "khai thác".
Quay trở lại với câu chuyện liên quan đến các di tích bị mất sắc phong. Trước đây, chúng ta thường bảo quản di sản và cổ vật theo ý thức hệ. Dân gian quan niệm rằng sắc phong, hay cổ vật thờ tự trong đền, đình, là vật thiêng nên không ai dám lấy trộm; nếu ai đó làm điều này, họ sẽ bị thánh thần trừng phạt, bị quả báo. Tuy nhiên, ngày nay, kẻ gian ngày càng táo tợn và tinh vi hơn, khiến cổ vật bị mất "như cơm bữa". Có những cổ vật cao gần 2 mét, nặng hàng trăm kg vẫn "không cánh mà bay". Có cổ vật bị mất cắp đến lần thứ ba sau khi được hoàn trả hai lần!
Điều này cho thấy mức độ lỏng lẻo và hớ hênh trong việc bảo vệ cổ vật ở nước ta như thế nào. Các di tích ở Việt Nam thường xa khu dân cư và có cửa như đình, chùa và miếu mạo. Các di tích có cửa, nhưng chúng không hoàn toàn khép kín và không đủ an toàn. Trông coi ở những ngôi đền, đình cổ trống trải và vắng vẻ, đa phần chỉ là các sư trụ trì hoặc các thủ từ cao tuổi tự cai quản; thiếu sự quan tâm, sát sao của chính quyền địa phương và cơ quan quản lý; hoạt động của một số ban quản lý di tích còn lỏng lẻo, hình thức và...
Do đó, ở một số nơi, thậm chí cổ vật bị mất mà không biết khi kiểm tra hoặc cần dùng đến mới tá vì đã mất tăm từ bao giờ.
Luật Di sản Văn hóa đã được thông qua hơn 20 năm, nhưng hầu như không ai bị xử lý trước pháp luật và quy trách nhiệm cụ thể sau những vụ mất cổ vật quý hiếm. Những kẻ trộm cắp và cá nhân, tổ chức "chảy máu" cổ vật ra nước ngoài cũng không bị phát hiện hoặc xử lý trách nhiệm. Tất cả mọi thứ chỉ dừng lại ở giải trình trước khi... rút kinh nghiệm! Để tránh tiếp tục bị "mất bò", trước tiên phải đánh giá, nhìn nhận và điều chỉnh lại các văn bản quy phạm pháp luật. Từ đó, có một cơ sở pháp lý có thẩm quyền để trừng phạt tội phạm và ngăn chặn tình trạng di sản, cổ vật "một đi không trở lại".
"Quan thì xa, bản nha thì gần." Chính quyền địa phương và cộng đồng cần được nâng cao hiểu biết và có trách nhiệm bảo vệ di sản chu đáo, an toàn hơn, xứng tầm ý nghĩa và giá trị to lớn của di sản vì di tích tại các di tích không thuộc về cá nhân mà thuộc về cộng đồng. Trách nhiệm của chính quyền địa phương với di tích trên địa bàn phải được xác định và làm rõ, không "khoán trắng" cho nhân dân địa phương hoặc người xem. Mặt khác, xây dựng hệ thống tường rào, cổng, cửa bảo mật, hệ thống camera, báo động và luân phiên cắt cử người trông coi.
Cổ vật có giá trị cao nên được cất giữ ở nơi kín đáo, an toàn, có kiên cố và được xem xét cẩn thận. Người bảo vệ, người trông coi và người chịu trách nhiệm của tổ chức, tập thể và cá nhân nếu để cổ vật bị mất nếu để xảy ra mất mát đều cần có chế độ thù lao hợp lý.
Hầu hết các di tích hiện không có sổ theo dõi cổ vật và không được lập hồ sơ khoa học để kiểm kê, bảo quản. Do đó, các địa phương phải ưu tiên trong công tác bảo vệ di tích bằng cách thực hiện chương trình khảo sát, đánh giá, dịch thuật, tổng hợp hệ thống nhằm số hóa, hồ sơ hóa, đăng ký cổ vật. Từ đó, có cơ hội phục hồi phiên bản hoặc có cơ sở pháp lý để được trao trả.
Khi có cơ sở pháp lý đầy đủ, xử lý nghiêm minh; sự phối hợp khoa học, đồng bộ và chặt chẽ; các biện pháp từ cơ chế bảo vệ đặc biệt đến số hóa cổ vật, chúng ta mới có thể phần nào yên tâm khi giữ gìn, bảo vệ di sản quý giá mà cha ông để lại và không mắc tội với tiền nhân, có lỗi với hậu thế.
Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống