Hoàng đế Trung Hoa phong trạng nguyên là ai và Tiến sĩ trải qua ba đời vua Lê là ai?

Nguyễn Trực

Ông Trực, tên thật là Nguyễn Công Dĩnh (1417–14), người làng Bối Khê, xã Tam Hưng, quận Quốc Oai, nay thuộc Hà Nội, là trạng nguyên đầu tiên của triều đại nhà Hậu Lê. Ông sinh ra trong một gia đình có truyền thống khoa bảng. Ông và bố đều là tiến sĩ và làm quan trong triều đình. Từ nhỏ, ông đã nổi tiếng là người thông minh và chăm học. Ông đã vượt qua kỳ thi Hương khi mới 18 tuổi và được gửi tới trường Giám để đọc sách. Ông đã vượt qua trạng nguyên đầu tiên của nhà Hậu Lê vào năm Nhâm Tuất (1442), khi ông dự kỳ thi Đình và đậu trạng nguyên. Ông Trực được vua Lê Thái Tông ban sắc Quốc tử giám thi thư thưởng hàm Á Liệt khanh, đứng đầu trong danh sách 33 tiến sĩ cùng được lưu danh ở bia tiến sĩ Văn Miếu - Quốc Tử Giám. đầu tiên được lưu vào văn bia là khoa thi nho học năm 1442, mà Nguyễn Trãi đã làm chủ khảo.

Ngự sử đài

"Quanh chánh chủ khảo Nguyễn Trãi sửng sốt bắt gặp những kiến giải độc đáo, sâu sắc trong bài văn của Nguyễn Trực. Bài văn viết: “Vua sáng tôi hiền thì nước sẽ thịnh, vua không sáng tôi không hiền thì nước sẽ suy vong”. Quan chánh chủ khảo đã đề xuất để vua lấy chàng thí sinh 25 tuổi này đậu Đệ nhất giáp Tiến sĩ, tức Trạng nguyên. Theo sách Những người thầy trong sử Việt, Trạng nguyên Nguyễn Trực được vua ban sắc là Quốc Tử Giám Thị thư, danh hiệu Á liệt khanh, đồng thời ban cho áo lam bào, mũ cánh chuồn, đai lưng bạc, ngựa trắng. Cha của Nguyễn Trực qua đời vào cùng năm đó, và ông phải ở nhà chịu tang ba năm để được cấp sắc chỉ bổ dụng của triều đình. Năm 1444, dưới triều Lê Nhân Tông, Nguyễn Trực về triều và được vua ban chức Triều nghi đại phu Hàn lâm viện học sĩ, sau này được sửa đổi thành Thiếu trung khanh đại phu, Ngự sử đài ngự sử thị Đô úy.

Tuổi đời non trẻ

Theo Sách Những người thầy trong sử Việt, vua Lê Nhân Tông đã giao cho ông ta vị trí thiếu trung khanh đại phu, kiêm Ngự sử đài ngự sử thị Đô úy. "Tự thấy mình còn trẻ, nhận chức như vậy là quá lớn, trong khi triều đình vẫn còn nhiều vị lão thần có công lao trong cuộc kháng chiến chống giặc Minh nhưng vẫn ở cấp bậc thấp, Ngài Trực dâng biểu tạ ân nhưng khiêm tốn từ chối chức vị. Vua Lê phải ra sắc dụ tới ba lần để ông có thể chấp nhận. Ngự sử của Nguyễn Trực được quan lại triều đình nể phục, nhà vua quý trọng, trẻ tuổi nhưng làm việc đúng mực, cương trực, thẳng thắn, không thiên vị ai. Sách viết rằng khi mẹ của Nguyễn Trực qua đời, ông từ quan về chịu tang và để lại người vẽ hình quan Trạng để bên cạnh ngai vàng để không khi nào cảm thấy vắng ông.

Sang nước Minh để thi

Sau khi cử hành tang lễ và trở về triều đình làm việc, vào năm 1457, Nguyễn Trực và Bảng nhãn Trịnh Thiết Trường được cử đi sứ Trung Hoa. Vào thời điểm đó, triều đình nhà Minh đang mở khoa thi tuyển chọn anh tài. Vua Minh đã bày tỏ sự quan tâm đến các sứ giả Đại Việt và yêu cầu hai sứ giả thi. "Hai ông vâng lệnh, bàn nhau phải cố gắng hết sức. Hai ông vẫn cắn răng làm bài mặc dù đường trường khó khăn và thời tiết khắc nghiệt. Kết quả kỳ thi này, Nguyễn Trực đã đạt được danh hiệu Trạng nguyên, được vua Minh ban cho một chiếc cẩm bào, theo sách Những người thầy trong sử Việt. Vua Minh đã phong cho Nguyễn Trực danh hiệu Lưỡng quốc Trạng nguyên do trước đây ông đã đạt được danh hiệu này ở Đại Việt. Sau khi trở về nước sau lần đi sứ, ông đã được vua phong chức Thượng Thư và ban cho 8 chữ vàng "Thành công danh Nam Bắc triều biên ngã" (tạo nên thành công danh ở cả hai nước).

Viết văn tế tố cáo tội lỗi

Vua Lê Nhân Tông bị giết vào năm 1459 bởi người anh là Lê Nghi Dân, theo Cuốn Những người thầy trong sử sử Việt. Khi ấy, Lê Thánh Tông lên ngôi với lời lẽ thống thiết, thừa nhận hết công đức của tiên đế và gián tiếp lên án sự vô đạo của Nghi Dân trước triều đình. Nghi Dân vì thế rất căm tức quan Thượng thư của triều cũ và dự định trả thù. Tuy nhiên, vị vua chỉ ở trong ngôi nhà trong một năm này và chưa kịp giáng tội cho ông ta đã bị các đại thần làm binh biến lật đổ. Hoàng tử Lê Tư Thành, hoàng đế thứ năm và là người trị vì lâu nhất triều Hậu lê, sau đó được lên ngôi.