Xử lý rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn: 'Mệnh lệnh' không thể trì hoãn

Lời tòa soạn!

Hà Nội, "trái tim" của cả nước, đã trải qua gần 20 lần "ngập" trong rác thải rắn sinh hoạt bởi các khu xử lý chôn lấp rác thải lớn nhất của thành phố là Nam Sơn và Xuân Sơn, lần lượt bị quá tải từ năm 2015 đến nay.

Điều đáng nói là, cùng với Thủ đô, tình trạng "tắc" - "ngập" rác thải sinh hoạt cũng đang diễn ra phổ biến ở nhiều tỉnh và thành phố trên toàn quốc. Bất cập lớn nhất trong xử lý rác bấy lâu nay vẫn chủ yếu là do biện pháp chôn lấp (chiếm 70%), dẫn đến việc nhiều bãi rác bị quá tảigây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, không hợp vệ sinh.

Theo số liệu thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, hiện nay có khoảng 60.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt phát sinh hàng ngày trên toàn quốc, trong đó khu vực đô thị chiếm 60%. Từ 7.000 đến 9.000 tấn rác mỗi ngày được đổ vào các thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Theo dự đoán, đến năm 2025, tỷ lệ phát sinh chất thải rắn trong sinh hoạt sẽ tăng 10–16% mỗi năm.

[Người dân chặn bãi rác Xuân Sơn đòi quyền lợi: Hà Nội xử lý thế nào?]

Trong năm 2021, khi có hai nghị quyết (gồm Nghị quyết số 32/2021/QH15 về kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội năm 2022 và Nghị quyết số 16/2021/QH 15 về kế hoạch phát triển Kinh tế-xã hội 5 năm 2021–2025), vấn đề này đã trở thành "nóng" và được đưa vào chương trình nghị sự của Quốc hội. Các nghị quyết này đặt ra các mục tiêu sau: tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn đạt 89–90%; tỷ lệ cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng được xử lý đạt 100%.

Ngoài ra, kể từ ngày 1 tháng 1 năm 2020, Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020 chính thức có hiệu lực thi hành, cũng đã đưa ra các quy định nghiêm ngặt về việc phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn và thu phí - giá dịch vụ theo khối lượng rác hoặc thể tích chất thải, chậm nhất là ngày 31 tháng 12 năm 2022.

Giới chuyên gia cho rằng giải pháp cấp thiết hiện nay là Việt Nam cần tổ chức tốt việc phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn. Trên cơ sở nhận ra rằng việc không xử lý tận gốc vấn đề rác thải sẽ tiếp tục làm tăng áp lực đối với môi trường và sức cộng đồng, đặc biệt là tại các bãi chôn lấp, nơi chất thải thực phẩm được sản xuất, nơi chúng gây bức xúc xã hội. Đây cũng là "mệnh lệnh" từ cuộc sống nhằm đảm bảo tách rác thải thành các loại khác nhau, giảm lượng rác phải được xử lý, chôn lấp; tăng lượng chất thải tái chế được tái chế; khuyến khích sản xuất phân bón vi sinh; giảm nguy cơ gây ô nhiễm; từ đó nâng cao nhận thức của cộng đồng về bảo vệ môi trường, tiến tới xây dựng xã hội vì môi trường xanh - sạch - đẹp hơn.

Bộ Tài nguyên và Môi trường đã triển khai thí điểm mô hình phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn trong năm 2022, áp dụng cho khu vực đô thị và nông thôn ở ba tỉnh Lâm Đồng, Nghệ An và Bạc Liêu. Để mở rộng ra các địa phương trên toàn quốc, các mô hình này đang dần dần được hoàn thiện.

Mời bạn đọc đón đọc loạt bài này để tìm hiểu thêm về kết quả của thí điểm mô hình trên: Xử lý rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn: "Mệnh lệnh" không thể trì hoãn.

Bài 1: "Không thể vì lợi ích của gia đình mà đẩy gánh nặng cho xã hội"

Đà Lạt, thành phố ngàn hoa, là điểm đến mơ ước của cả du khách trong và ngoài nước vì khí hậu ôn, dễ chịu, cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng, lãng mạn, nhiều khu nghỉ dưỡng, vui chơi và thành phố nghìn hoa. Vào thời điểm này, mùa hoa anh đào đang vào độ rực rỡ và sắc hồng phủ khắp các đường phố.

Con người nơi đây trở nên thanh lịch hơn và luôn trân quý những giá trị của thiên nhiên, môi trường vì vẻ đẹp của thiên nhiên, cảnh sắc lý tưởng đó.

Bộ Tài nguyên và Môi trường đã chọn Đà Lạt là đô thị đầu tiên trên toàn quốc triển khai thí điểm mô hình phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn, điều này đã góp phần xây dựng thành phố ngày càng thêm xanh-sạch-đẹp hơn.

Phân loại rác thải: Lợi ích sát sườn

Cứ sau bữa cơm tối, bà Phạm Thị Thành, Tổ trưởng Tổ 6 (phường 2, thành phố Đà Lạt) lại dạo quanh các ngõ, hẻm để góp sức thực hiện "sứ mệnh" xây dựng nếp sống văn minh đô thị và bảo vệ môi trường, đó là tuyên truyền, phổ biến việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn cho gần 150 hộ dân ở trung tâm thành phố du lịch bằng tình yêu và "mệnh lệnh" từ cuộc sống.

Chia sẻ với phóng viên VietnamPlus, bà Thành cho biết với sự phát triển xã hội nhanh chóng, chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn cũng phát sinh ngày càng nhiều, làm ảnh hưởng đến môi trường và chất lượng cuộc sống.

Chính quyền địa phương đã lắp đặt hệ thống camera để vừa giám sát an ninh vừa theo dõi người dân bỏ chất thải đúng cách để cải thiện tình trạng đó. Tuy nhiên, hiệu quả xử lý chưa cao do chất thải rắn sinh hoạt ngày càng tăng nhưng không được phân loại tại nguồn.

"Thế nhưng, khi quận 2 triển khai thí điểm phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn theo hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường, hoạt động này đã mang lại rất nhiều lợi ích cho người dân và cộng đồng, chẳng hạn như giảm việc sử dụng túi nylon và cải thiện môi trường," bà Thành hồ hởi chia sẻ.

Vào thời điểm mô hình thí điểm trên được triển khai, bà Thành nói rằng các chuyên gia, cán bộ của Trung tâm Tư vấn và Công nghệ môi trường, Tổng cục Môi trường (nay đổi tên là Trung tâm Công nghệ và Dữ liệu kiểm soát ô nhiễm môi trường, Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường) đã tập huấn cho người dân địa bàn về cách phân loại rác thải tại nguồn, phổ biến kỹ thuật và kiến thức về lợi ích của việc phân loại rác thải.

Sau đó, người dân cam kết tham gia dự án sẽ được phát miễn phí một thùng đựng rác 3 ngăn và hướng dẫn cách phân loại chất thải sinh hoạt theo từng ngăn như sau: Chất thải thực phẩm (thức ăn thừa, rau, củ, quả, xác động vật nuôi); chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế (giấy, nhựa, kim loại, cao su, nylon, tinh); chất thải rặn sinh hoạt khác (không bao gồm chất thải nguy hại, cồng kềnh).

"Từ cách nhận diện đó, các gia đình ở tổ 6 không chỉ coi việc phân loại rác thải rắn sinh hoạt là "mệnh lệnh" từ cuộc sống mà còn coi đó là "chất keo" gắn kết giữa các thành viên trong gia đình và cộng đồng, qua đó góp phần làm sạch môi trường và xây dựng tổ dân phố ngày càng thêm xanh - sạch - đẹp hơn," bà Thành nói.

Ông Bùi Tuấn Cường, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Quận 2, giải thích rằng với vị trí là quận trung tâm du lịch của thành phố, chính quyền và nhân dân Quận 2 luôn xác định môi trường là một trong những yếu tố quyết định cho sự phát triển bền vững của địa phương, hướng tới nền kinh tế xanh, tuần hoàn. Chúng tôi được dẫn dắt để tìm hiểu về cách phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn trên địa bàn.

Do đó, quá trình triển khai thí điểm mô hình phân loại rác thải Chính quyền và nhân dân địa bàn phố 2 luôn ủng hộ mạnh mẽ cho sinh hoạt tại nguồn.

Đặc biệt, trong quá trình triển khai, chính quyền quận 2 đã bàn giao 144 thùng rác chuyên dụng cho đơn vị thu gom rác thải ở trên địa bàn cùng với 4.000 thùng đựng rác 3 ngăn do Bộ Tài nguyên và Môi trường hỗ trợ cho các hộ dân. Cùng với các đồng chí trưởng, phó các tổ chức, đoàn thể của phường (như Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh, Hội Người cao tuổi,...) làm thành viên, Quận 2 cũng đã thành lập tổ công tác phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn. Các tổ chức dân phố có nhiệm vụ kiểm tra và báo cáo định kỳ tình hình.

"Tại thời điểm hiện nay, việc phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn của các hộ dân, bước đầu, đã có nhiều chuyển biến tích cực. Thay vì bỏ chất thải rắn hỗ hợp như trước đây, giờ đây các hộ gia đình đã thực hiện nghiêm túc phân loại rác thải rắn tại nguồn thành 3 loại theo quy định mới của luật Bảo vệ môi trường," ông Cường nhấn mạnh.

Không thể "đẩy gánh nặng" ra xã hội

Ông Hàng Du Hùng (68 tuổi, ở tổ 6, phường 2, thành phố Đà Lạt) vẫn vui vẻ tiếp đón chúng tôi bằng nụ cười giòn giã khi ông đang trực tiếp phân loại rác thải vào thùng chứa 3 ngăn. Theo lời kể của ông Hùng, trước đây gia đình ông thường cho một túi bóng lớn rác thải sinh hoạt vào một túi rác thải lớn, sau đó mang vứt ra một góc ngoài đường.

"Trong tổ trước đây, gia đình nào cũng làm như vậy. Do đó, khi rác thải nhiều, ô nhiễm cũng không tránh khỏi. Ông Hùng thẳng thắn nói.

Tuy nhiên, từ tháng 9/2022 đến nay, khi tham gia triển khai thí điểm phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn, việc phân loại, vứt bỏ rác thải của các hộ dân ở tổ 6 đã được cải thiện theo hướng tích cực hơn, đảm bảo sạch từ nhà ra ngõ.

Ông Trần Bổ, Tổ trưởng Tổ dân phố 20, phường 2, cho biết toàn tổ hiện có trên 220 hộ dân và đang tham gia thí điểm mô hình phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn. Ngay khi nhận được tin tổ dân phố được chọn triển khai thí điểm mô hình, phần lớn các hộ dân trên địa bàn đều nhất trí ủng hộ vì môi trường xanh hơn, đẹp hơn.

Ông Bổ nhấn mạnh gia đình là tế bào của xã hội. Do đó, các hộ gia đình trong tổ dân phố sau khi nghe cán bộ nói chuyện với họ đều nhận thức được việc phân loại rác thải tại nguồn là việc làm cần thiết. Điều này không chỉ thể hiện trách nhiệm đối với môi trường ở nơi họ đang sống mà còn là cơ hội để "biến" rác thải thành tài nguyên.

"T quan trọng hơn là không thể vì lợi ích cá nhân mà giảm bớt tác động xã hội. Cá nhân tôi khẳng định rằng môi trường là điều tốt nhất cho sức, bất kể cư trú của chúng ta ở đâu. Theo Tổ trưởng Tổ dân phố 20, phường 2, môi trường càng sạch sẽ thì chất lượng cuộc sống càng tốt.

Theo ông Trần Hữu Toàn, Phó Đội trưởng Đội Môi trường đô thị thuộc Công ty Cổ phần Dịch vụ đô thị Đà Lạt, đơn vị thu gom và vận chuyển rác, hiện có hơn 200 người và được chia thành 7 tổ.

Theo hướng dẫn của Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng, mọi người nên xả rác vào các thùng chứa rác ở ngoài đường vào lúc 17 giờ chiều để các xe thu gom đến bốc rác. Ý thức của người dân thay đổi rất nhiều từ khi triển khai mô hình thu gom rác thải tại nguồn, nhờ đó công nhân trong đội cũng trở nên vất vả hơn.

"Đặc biệt, môi trường đô thị đang trở nên sạch sẽ hơn, đẹp hơn," ông Toàn nhấn mạnh.

"Triển khai đồng bộ, mô hình sẽ bền vững"

Theo bà Nguyễn Khánh Ngân, cán bộ Chi cục Bảo vệ Môi trường (Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Lâm Đồng), từ nay đến năm 2024 là lộ trình để các địa phương triển khai, làm quen với mô hình, trước khi đi vào vận hành bắt buộc. Chia sẻ về ý nghĩa của mô hình thí điểm phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn.

"Điều may mắn với Đà Lạt là Bộ Tài nguyên và Môi trường đã quyết định triển khai mô hình thí điểm phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn cũng như hỗ trợ kỹ thuật và kinh phí để triển khai. Theo bà Ngân, đây là điều rất thuận lợi.

Nhắc lại quá trình triển khai mô hình, bà Ngân cho biết ban đầu việc phổ biến cho người dân, đa phần triển khai vào buổi tối khi người dân ban ngày đi làm. Do đó, việc phổ biến cũng có lúc mới bắt đầu và bây giờ nó trở nên phổ biến hơn theo thời gian.

"Trong quá trình lan truyền, một số hộ dân chưa đồng tình với phương án thu gom rác theo lộ trình các ngày thứ hai, thứ tư, thứ sáu, thứ năm, thứ bảy vì họ tin rằng rác thải thực phẩm để trong nhà sẽ hôi thối. Theo kinh nghiệm của tôi, sẽ không bao giờ ảnh hưởng nếu bạn vệ sinh sạch sẽ và kín đáo. Theo bà Ngân, giải pháp quan trọng là phải tuyên truyền mạnh mẽ hơn để người dân hiểu và thay đổi.

Chi cục Bảo vệ Môi trường tỉnh Lâm Đồng cũng đã hỗ trợ cho người dân địa phương 2 túi đựng rác thải (bao gồm 2 màu vàng và xanh) với khối lượng 1.700 kg để thuận tiện cho việc phân loại rác, thay vì túi đựng rác chỉ có một màu đen như thời gian vừa qua, vào ngày 15 tháng 12 năm 2022, để góp phần nâng cao hiệu quả của việc phân loại rác thải rắn sinh hoạt tại nguồn và thu gom rác thải.

"Tôi tin mô hình này sẽ được mở rộng và bền vững," bà Ngân nhấn mạnh, "Với ý nghĩa của mô hình và sự hỗ trợ của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho Đà Lạt.

Theo cùng quan điểm, ông Nguyễn Văn Trãi, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Lâm Đồng, việc triển khai thí điểm phân loại rác thải tại nguồn có ý nghĩa quan trọng đối với tất cả các địa phương, trong đó có Lâm Đồng. Đặc biệt, tất cả các địa phương sẽ phải thực hiện bắt buộc mô hình này bắt đầu từ ngày 31/12/2024, theo quy định của Luật Bảo vệ Môi trường 2020, thời hạn chót là ngày 31/12/2024.

Theo tôi, đây là việc làm cần thiết vì nó không chỉ làm giảm ô nhiễm mà còn có thể tận dụng các loại rác thải khác nhau để tái sử dụng theo hướng kinh tế tuần hoàn. Đến thời điểm hiện tại, tôi tin rằng mô hình thí điểm ở phường 2, thành phố Đà Lạt là khá thành công.

Ông Trãi khẳng định rằng việc phân loại rác thải tại nguồn của người dân là rất tốt. Kiểm tra thực tế và báo cáo của địa phương cho thấy việc phân loại rác của người dân đã được thực hiện đúng quy trình, đảm bảo vệ sinh môi trường.

"Với cách làm hiện nay, tôi tin rằng mô hình sẽ sớm được nhân rộng," ông Trãi kỳ vọng./.

Mời độc giả đón đọc Bài 2: "Biến" rác thành phân bón sạch: Xanh môi trường, lợi ích cho gia đình-xã hội

Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống