Vì sao tàu hộ vệ hạng nhẹ trở thành tâm điểm của hải quân thế giới?

Số lượng trang bị ngày càng tăng

Theo tiêu chuẩn quốc tế, tàu hộ vệ hạng nhẹ có lượng giãn nước khoảng 1.000 - 3.000 tấn, chủ yếu đảm nhiệm tuần tra và phòng thủ ven biển. Hiện nay, khoảng 300 tàu hộ vệ hạng nhẹ đang hoạt động trên toàn thế giới, với 3 xu hướng phát triển rõ nét: Đẩy mạnh đóng mới, hiện đại hóa tàu cũ và gia tăng giao dịch tàu đã qua sử dụng.

Nhiều quốc gia đang đẩy mạnh chương trình đóng mới và mua sắm tàu hộ vệ hạng nhẹ hiện đại. Tháng 12-2024, Bộ Quốc phòng Israel ký hợp đồng trị giá 2,8 tỷ shekel (khoảng 780 triệu USD) với doanh nghiệp trong nước để đóng 5 tàu hộ vệ lớp Reshef trong 6 năm. Cùng thời điểm, Saudi Arabia chi 1 tỷ euro (khoảng 1,16 tỷ USD) mua thêm 3 tàu hộ vệ lớp Avante 2200 và các dịch vụ đi kèm từ tập đoàn Navantia (Tây Ban Nha), dự kiến bàn giao hoàn tất trước năm 2028. Trước đó, 5 tàu thuộc lô đầu tiên của lớp này đã lần lượt biên chế trong giai đoạn 2022-2024.

Tháng 5-2025, xưởng đóng tàu GRSE của Ấn Độ thông báo giành được hợp đồng trị giá khoảng 3 tỷ USD để đóng 5 tàu hộ vệ hạng nhẹ thế hệ mới cho Hải quân nước này. Theo truyền thông Ấn Độ, 3 tàu còn lại trong cùng dự án sẽ sớm được lựa chọn nhà thầu thi công.

Nhiều tàu hộ vệ hạng nhẹ đã phục vụ lâu năm cũng được nâng cấp nhằm kéo dài vòng đời và tăng cường năng lực tác chiến. Tháng 5-2025, Cục Quản lý trang bị Quốc phòng Thụy Điển ký hợp đồng trị giá 1,6 tỷ krona (khoảng 166 triệu USD) với Tập đoàn Saab để trang bị hệ thống phòng không phóng thẳng đứng Sea Ceptor cho 5 tàu hộ vệ lớp Visby, mỗi tàu có thể mang tới 36 tên lửa phòng không. Lớp tàu này được biên chế từ năm 2002, đến 2009 đã qua 4 lần nâng cấp, gần đây nhất là bổ sung tên lửa chống hạm và ngư lôi hạng nhẹ.

Hải quân Đức cũng đang nâng cấp loạt tàu hộ vệ lớp K-130 Braunschweig thứ hai, thay thế pháo hạm 76 mm bằng loại có độ chính xác cao hơn, đồng thời lắp đặt radar mảng pha TRS-4D và hệ thống chỉ huy - kiểm soát hiện đại, giúp nâng cao khả năng nhận biết tình huống và phối hợp tác chiến trên chiến trường.

Một số quốc gia khác lựa chọn phương án mua lại tàu hộ vệ hạng nhẹ đã qua sử dụng. Tại châu Âu, Đức dự kiến bán lại 5 tàu hộ vệ lớp K-130 thuộc lô đầu tiên cho các đồng minh NATO sau khi loạt tàu thứ hai chính thức biên chế. Theo các nguồn tin quốc tế, Ba Lan cùng một số quốc gia khác đã bày tỏ sự quan tâm đặc biệt đến thương vụ này.

Tàu hộ vệ hạng nhẹ “Avante 2200” trong biên chế Hải quân Saudi Arabia.

Đặc điểm phát triển nổi bật

Trước bối cảnh an ninh hàng hải toàn cầu ngày càng phức tạp và sự thay đổi nhanh về công nghệ trang bị tác chiến trên biển, sự phát triển của tàu hộ vệ hạng nhẹ nổi lên với những đặc điểm sau:

Nâng cao năng lực tác chiến: Trước đây, tàu hộ vệ hạng nhẹ thường bị giới hạn về lượng choán nước nên trang bị điện tử và vũ khí hạn chế. Các mẫu mới cải tiến thân tàu và tích hợp hệ thống hiện đại, do đó năng lực tác chiến tổng hợp được nâng lên đáng kể. Ví dụ, lớp Reshef của Israel (khoảng 1.000 tấn, tốc độ tối đa 30 hải lý/giờ) trang bị radar mảng pha ELM-2258, cảm biến quang-điện, hệ thống tác chiến điện tử, 8 tên lửa chống hạm và khoảng 40 ô phóng phòng không. Tàu lớp Ada của Thổ Nhĩ Kỳ cũng tích hợp pháo 76mm, vũ khí điều khiển từ xa 12,7mm, bệ 4 ống phóng tên lửa chống hạm và hệ thống điện tử hiện đại, tạo khả năng tác chiến đa chiều.

Ưu tiên giảm chi phí, tăng hiệu quả: So với các khinh hạm và tàu hộ vệ cỡ trung hoặc lớn, tàu hộ vệ hạng nhẹ hiện nay được trang bị công nghệ cao hơn, chi phí bảo trì, vận hành thấp và cần ít thủy thủ hơn. Điển hình như tàu hộ vệ Avante 2200 của Saudi Arabia có tầm hoạt động 3.500 hải lý, thời gian hoạt động độc lập tới 21 ngày. Khả năng tuần tra, cảnh giới của lớp tàu này thậm chí vượt một số tàu lớn, trở thành hình mẫu của loại trang bị chi phí thấp, hiệu quả cao.

Tăng cường mức độ tự chủ: Quá trình phát triển tàu hộ vệ hạng nhẹ đang hướng tới bản địa hóa và làm chủ công nghệ cốt lõi. Các nước có năng lực đóng tàu đã tăng tỷ lệ nội địa hóa, trong khi các quốc gia phụ thuộc nhập khẩu thúc đẩy chuyển giao công nghệ thông qua hợp tác quốc phòng. Lớp Ada của Thổ Nhĩ Kỳ ban đầu sử dụng nhiều thiết bị nước ngoài, nay đã thay thế bằng linh kiện nội địa - tên lửa chống hạm Atmaca thay cho Harpoon của Mỹ, radar của Aselsan thay cho radar Thales (Pháp), còn hệ thống chỉ huy - tác chiến do Havelsan phát triển. Khi Saudi Arabia mua tàu Avante 2200 từ Tây Ban Nha đã yêu cầu chiếc đầu đóng tại Tây Ban Nha, hai chiếc tiếp theo được lắp ráp, tích hợp vũ khí và thử nghiệm trong nước. Cơ quan công nghiệp quốc phòng Saudi Arabia cũng được chuyển giao toàn bộ quyền sở hữu trí tuệ đối với mẫu tàu này, tạo nền tảng cho việc tự đóng mới trong tương lai.

Đối mặt với thách thức kép

Dù thị trường tàu hộ vệ hạng nhẹ tiếp tục tăng trưởng mạnh, nhưng quá trình phát triển của loại tàu này vẫn đối diện thách thức lớn.

Thứ nhất, áp lực cạnh tranh khiến vai trò của tàu hộ vệ hạng nhẹ trở nên “lỡ cỡ”. Trong bối cảnh ngân sách quốc phòng và nhân lực hạn chế, hải quân các nước buộc phải lựa chọn trang bị phù hợp với nhu cầu thực tế. Tàu hộ vệ hạng nhẹ khó cạnh tranh được với các tàu hộ vệ hiện đại trong tác chiến xa bờ, trong khi ở vùng ven bờ lại bị cạnh tranh bởi các tàu tên lửa tuần tra có chi phí thấp và số lượng lớn. Điều này dẫn tới sự chồng chéo chức năng và khoảng trống năng lực giữa các lớp tàu.

Thứ hai, khả năng tác chiến phi đối xứng còn hạn chế. Sự phát triển nhanh của các thiết bị không người lái - từ máy bay, tàu mặt nước đến tàu ngầm mini đang tạo ra mối đe dọa ngày càng lớn đối với tàu hộ vệ hạng nhẹ vốn có khả năng phòng thủ yếu. Thực tiễn các cuộc xung đột gần đây cho thấy, nhiều tàu loại này thiếu biện pháp bảo vệ hiệu quả trước các đòn tấn công tập trung của “bầy” thiết bị không người lái, khiến khả năng sống sót trên chiến trường giảm đáng kể.

Theo giới phân tích, việc cân bằng giữa chi phí và năng lực phòng thủ, đồng thời xác định rõ vai trò của tàu hộ vệ hạng nhẹ trong hệ thống tác chiến hải quân tương lai, sẽ là vấn đề then chốt mà nhiều lực lượng hải quân phải giải quyết trong thời gian tới.

Theo 81.cn

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.