Nguyên nhân khiến trực thăng Ka-52 của Nga trở thành thách thức lớn với Ukraine

Theo trang tin quân sự bulgarianmilitary.com ngày 3/3, khi cuộc xung đột Nga-Ukraine bước sang năm thứ 4, một câu chuyện đáng chú ý về sự thích nghi và đổi mới của không quân Nga đã được hé lộ.

Tại Hội nghị Trực thăng Quân sự Quốc tế IQPC 2025 ở London (Anh), Trung tá Emiliano Pellegrini – chuyên gia NATO về trực thăng tấn công – đã gọi Ka-52 Alligator là "cơn ác mộng tồi tệ nhất" của Ukraine. Nhận định này không chỉ phản ánh sự chuyển mình ngoạn mục của Nga từ thế bị động sang chủ động, mà còn đặt ra bài toán hóc búa cho phương Tây về tương lai của chiến tranh hiện đại.

Như đánh giá của ông Pellegrini, trong năm đầu tiên của cuộc chiến (tính đến đến tháng 3/2023), Nga mất 59 trực thăng (42 bị bắn hạ, 17 phá hủy trên mặt đất), chiếm 30% lực lượng ban đầu với 225 trực thăng. Ka-52 chịu thiệt hại nặng nhất (62%), tiếp theo là Mi-24/35 (21%) và Mi-28 (17%). Nguyên nhân chính đến từ chiến thuật lỗi thời: bay thấp, tốc độ chậm, và phụ thuộc vào hỏa lực tầm gần, khiến chúng trở thành mục tiêu cho tên lửa vác vai (MANPADS) như Stinger của Ukraine.

Tuy nhiên, đến năm thứ hai (tính đến tháng 3/2024), tổn thất trên không giảm 52%, chỉ còn 19 trực thăng. Số liệu sơ bộ năm thứ ba tiếp tục cho thấy đà suy giảm này, bất chấp việc Ukraine tăng cường tấn công căn cứ bằng thiết bị bay không người lái (UAV). 

Ông Pellegrini nhấn mạnh: "Nga đã học cách sử dụng trực thăng thông minh hơn – khoảng cách giờ đây là đồng minh của họ". Sự chuyển đổi này bắt nguồn từ khả năng điều chỉnh chiến thuật và tăng cường năng lực trực thăng của Nga trong 3 năm xung đột. Theo ông Pellegrini, Nga đã học được cách sử dụng trực thăng của mình tốt hơn, thông qua việc áp dụng các chiến thuật mới và nâng cấp công nghệ.

Ka-52 Alligator: Linh hồn của cuộc lột xác

Là biểu tượng cho sự cải tiến trên, Ka-52 Alligator được trang bị 2 động cơ Klimov VK-2500 (2.400 mã lực/động cơ), cho phép đạt tốc độ 300 km/giờ và tầm hoạt động 460 km. Vũ khí chủ lực của nó gồm pháo 30mm 2A42 và 12 tên lửa chống tăng Vikhr tầm bắn 8 km, kết hợp thiết kế rotor đồng trục giúp cơ động hơn. Tuy nhiên, điểm yếu ban đầu nằm ở hệ thống nhắm mục tiêu tầm xa do độ rung cao.

Sau nâng cấp năm 2023, Ka-52 được trang bị camera hồng ngoại thế hệ mới, phần mềm dẫn đường tối ưu, và hệ thống gây nhiễu L370 Vitebsk, cho phép phóng tên lửa từ xa ngoài tầm bắn của lực lượng phòng không Ukraine. "Chúng không còn lao vào mục tiêu như trước, mà ở ngoài tầm bắn, dùng UAV trinh sát để định vị", Tiến sĩ Justin Bronk tại Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc phòng (RUSI) có trụ sở tại Anh phân tích.

Nếu Ka-52 là "mũi nhọn", Mi-28 Havoc đóng vai trò "cánh tay phải" với khả năng mang 16 tên lửa Ataka/Vikhr tầm bắn 10 km. Lớp vỏ composite chịu đạn 20mm và hệ thống điện tử tối tân giúp nó hoạt động hiệu quả ban đêm. Sau khi khắc phục lỗ hổng MANPADS nhờ nâng cấp hệ thống phóng pháo sáng tự động, Mi-28 trở nên "khó bị tiêu diệt" hơn hẳn.

Trong khi đó, Mi-24/35 Hind – "con ngựa già" từ thời Liên Xô – được tái sinh nhờ tích hợp hệ thống dẫn đường kỹ thuật số và khả năng phối hợp với UAV. Dù thiết kế cồng kềnh, Mi-24/35 Hind vẫn chứng tỏ giá trị khi vừa làm nhiệm vụ yểm trợ hỏa lực, vừa vận chuyển binh lính. "Sự linh hoạt giúp Mi-24/35 Hind tồn tại qua mọi cuộc chiến", Đại tá NATO đã nghỉ hưu Mark Schwartz, chuyên gia về trực thăng, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Defense News vào tháng 3/2025 nhận xét.

Ông Pellegrini chỉ ra rằng, thất bại ban đầu của Nga lặp lại sai lầm của Liên Xô tại Afghanistan: sử dụng trực thăng như pháo binh di động mà thiếu yểm trợ. Từ năm 2023, Moskva chuyển sang chiến thuật "stand-off engagement" (tấn công từ xa): phóng tên lửa tầm xa từ độ cao 4-5 km, kết hợp máy bay tác chiến điện tử Il-22PP để vô hiệu hóa radar đối phương, đồng thời dùng UAV Orlan-10 dẫn đường. Nhờ vậy, tỷ lệ sống sót của phi công tăng đáng kể.

"Thay vì xung trận, họ biến trực thăng thành 'sniper bay'" (vũ khí bắn tỉa trên không), Oleksandr Pavlenko, nhà phân tích quân sự Ukraine, cho biết trong bài bình luận trên tờ The Kyiv Post vào tháng 3/2025, thừa nhận mối đe dọa mới của chúng. Báo cáo của Bộ Tổng tham mưu Ukraine (3/2025) cũng cho thấy, hiệu suất của MANPADS như Igla giảm 60% so với năm 2022.

Sự "trỗi dậy" của trực thăng Nga buộc Ukraine phải xem xét lại chiến lược phòng không. Nếu trước đây, Kiev dựa vào MANPADS giá rẻ, giờ đây họ cần hệ thống tầm trung như NASAMS hoặc Patriot để đối phó. Tuy nhiên, việc thiếu hụt nguồn cung vũ khí phương Tây khiến điều này khó thành hiện thực.

Với NATO, thành công của Nga là hồi chuông cảnh tỉnh. Ông Pellegrini đặt câu hỏi: "Liệu trực thăng Apache hay Tiger của NATO có thể đối đầu với môi trường tác chiến hiện đại?". Kinh nghiệm từ Ukraine cho thấy, việc tích hợp trực thăng với UAV và chiến tranh điện tử là yếu tố sống còn. Tiến sĩ Katarzyna Zysk, chuyên gia quốc phòng tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Na Uy cảnh báo: "Đây là cuộc thử nghiệm thực tế – Nga đang viết lại học thuyết chiến tranh".

Tóm lại, sự cải tiến của trực thăng Nga không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà còn phản ánh khả năng học hỏi từ thất bại. Tuy nhiên, mối đe dọa từ UAV cảm tử và pháo phản lực chính xác của Ukraine vẫn là thách thức. Như ông Pellegrini kết luận: "Chiến tranh luôn là cuộc đua giữa vũ khí và giải pháp đối phó – bên nào thích ứng chậm hơn sẽ trả giá".