Thế giới trở nên vừa bình đẳng hơn, vừa bất bình đẳng hơn như thế nào?

Bức tranh ảm đạm truyền thống về sự phân hóa giàu nghèo ngày càng trở nên tồi tệ hơn

Hầu hết các cuộc thảo luận về hiện trạng thế giới đều thừa nhận rằng tình trạng bất bình đẳng đang trở nên tồi tệ hơn. Khoảng cách kinh tế xã hội giữa người giàu và người nghèo ngày càng trở nên rõ ràng hơn ở các quốc gia riêng lẻ.

Thông qua lăng kính u ám, công chúng trên toàn thế giới nhìn nhận vấn đề này. Theo một nghiên cứu gần đây của Trung tâm Nghiên cứu Pew, 70% người trưởng thành được khảo sát ở 24 quốc gia, bao gồm cả Mỹ, Nigeria và Hàn Quốc, nghĩ rằng tình hình kinh tế tại quốc gia của họ là "tệ hại". Ở hầu hết các quốc gia được khảo sát, mức độ phản ứng tiêu cực đã xấu đi kể từ năm ngoái (2022) và trở nên sâu sắc hơn do các lo ngại về lạm phát và chi phí sinh hoạt, trong khi những người giàu nhất ở nhiều quốc gia này lại càng giàu có hơn.

Theo một báo cáo được tổ chức quốc tế Oxfam công bố trước đó, cũng trong năm 2023 này, 1% người giàu nhất thế giới chiếm tới 2/3 tổng tài sản mới được tạo ra kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng nổ. Oxfam khuyên các chính phủ trên thế giới "giảm một nửa mức độ giàu có của các tỷ phú và số lượng tỷ phú từ nay đến năm 2030, bằng cách tăng thuế lên bộ phận 1% giàu nhất và áp dụng các chính sách ngăn ngừa sản sinh tỷ phú". Theo báo cáo, điều này "sẽ giảm mức độ giàu của các tỷ phú và mức độ số lượng tỷ phú xuống mức cách đây một thập kỷ, tức là vào năm 2012".

Không chỉ tiền lương ảnh hưởng đến sự bất bình đẳng. Các tổ chức quốc tế đã phân loại các hình thức phân hóa khác đang gia tăng và bị đại dịch Covid-19 làm cho trầm trọng thêm, từ khác biệt trong khả năng tiếp cận vaccine Covid-19 đến công nghệ số. Biến đổi khí hậu bất công tác động đến người nghèo và các cộng đồng yếu thế khi họ chịu tác động đáng kể nhưng lại đóng góp rất ít vào việc phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính. Liên Hợp Quốc cũng cảnh báo rằng thế giới hiện "đói hơn bao giờ hết". Theo Oxfam, "các công ty lương thực và năng lượng đã tăng gấp đôi lợi nhuận của mình vào năm 2022, đưa thêm 257 tỷ USD vào túi người giàu, trong khi hơn 800 triệu người đi ngủ trong tình trạng đói bụng."

Thế giới hội tụ

Thế giới đang trở nên bình đẳng không kém ở một góc độ khác.

Nhà kinh tế học người Mỹ gốc Serbia Branko Milanovic trình bày chi tiết về "bất bình đẳng toàn cầu" thực sự (tức là sự khác biệt thu nhập giữa tất cả các công dân của thế giới) đã giảm trong hai thập kỷ qua. Sự trỗi dậy của Trung Quốc với tư cách là một siêu cường kinh tế và việc hàng trăm triệu người dân thuộc các quốc gia đang phát triển gia nhập tầng lớp trung lưu toàn cầu mới là hai yếu tố quan trọng góp phần tạo nên hiện tượng này.

Ba "kỷ nguyên bất bình đẳng" được vạch ra bởi nhà kinh tế Milanovic.

Từ đầu thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20, Cách mạng Công nghiệp đã tạo ra động lực cho sự trỗi dậy của phương Tây và sự bung ra của các đế chế bóc lột khác nhau do phương Tây thống trị trên toàn thế giới.

Kỷ nguyên thứ hai, kéo dài trong một thập kỷ sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, được đặc trưng bởi mức độ bất bình đẳng toàn cầu cao nhất và thuật ngữ "Thế giới thứ ba" được sử dụng để mô tả nhiều nước nghèo thời kỳ hậu thực dân.

Theo giải thích của Milanovic, kỷ nguyên thứ ba giống như kỷ nguyên thứ nhất ở chỗ nó chứng kiến sự gia tăng thu nhập ở một bộ phận của thế giới và sự suy giảm tương đối ở những bộ phận khác. "Trong kỷ nguyên thứ nhất, đó là sự công nghiệp hóa phương Tây và sự phi công nghiệp hóa Ấn Độ (dưới sự cai trị của thực dân Anh, những người đã đè nén các ngành công nghiệp địa phương); trong kỷ nguyên thứ ba, đó là quá trình công nghiệp hóa Trung Quốc và ở một mức độ nào đó là sự phi công nghiệp hóa phương Tây."

Milanovic lập luận: Kỷ nguyên thứ nhất dẫn đến "sự phân kỳ lớn" của phương Tây khỏi phần còn lại của thế giới, còn kỷ nguyên hiện tại có thể dẫn đến "hội tụ lớn". "Trung Quốc đang tiến sát tới điều mà nhiều người sẽ không dự báo được vào năm 1976: trong 70 năm, đất nước nghèo đói sẽ có nhiều công dân giàu có ngang với Mỹ.

Nhà báo Felix Salmon của trang tin Axios viết về bài viết của Milanovic: "Các quốc gia với các công dân giàu có nhất nói chung là những quốc gia mạnh nhất thế giới. Sức mạnh đó hiện nay được phân phối rộng rãi hơn bao giờ hết trong một thế kỷ qua."

Nhưng cũng theo phân tích của Milanovic, Trung Quốc sẽ không còn là nhân tố san phẳng sân chơi toàn cầu trong vài thập kỷ tới nữa và sự bùng nổ song song ở Ấn Độ và châu Phi khó có thể so sánh với quy mô chuyển đổi của Trung Quốc.

Áp lực với phương Tây

Khi các công dân từng tự coi mình là gần chóp của bậc thang kinh tế xã hội toàn cầu lại thấy vị thế của mình bị suy giảm, sức mua yếu đi và lối sống bị thay đổi theo mẫu tiêu dùng mới do tầng lớp trung lưu ở thế giới đang phát triển tạo ra, thì sự "hội tụ" nói trên sẽ có những tác động chấn động đối với phương Tây.

Theo Milanovic, "Người dân ở các nhóm thu nhập thấp của các nước giàu về mặt lịch sử xếp ở vị trí cao trong phân bố thu nhập toàn cầu... Tuy nhiên, họ đang bị những người châu Á vượt qua về mặt thu nhập."

Ý thức về sự khác biệt giữa tầng lớp tinh hoa giàu có và tầng lớp trung lưu mong manh hiện nay dường như có khả năng gia tăng bên trong các nước phương Tây.

Theo Milanovic, "Ý thức về bất bình đẳng gia tăng ở các nước phương Tây có thể trở nên rõ ràng hơn khi dân chúng các nước này, xét về thu nhập, ngày càng thuộc về các nhóm rất khác nhau trên thang thang thu nhập toàn cầu." Các xã hội phương Tây sẽ giống với xã hội nhiều nước châu Mỹ Latinh, nơi khoảng cách lớn về mức độ giàu có và lối sống là đặc biệt rõ ràng, bởi vì sự phân cực xã hội kéo theo.

Giới lập pháp thuộc nhiều phái khác nhau trong các quốc gia phương Tây dường như nhận thức được đỉnh của tảng băng trôi ở phía chân trời và đang nỗ lực thay đổi tiến trình này.

Chính quyền Tổng thống Mỹ Biden nỗ lực đầu tư vào một cuộc cách mạng công nghiệp xanh mới, rõ ràng là trên cơ sở tính đến các phân hóa đang mở rộng trong xã hội Mỹ, như quan sát gần đây của sử gia kinh tế Adam Tooze.

Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống