Căng thẳng Israel-Iran: Hệ thống phòng không của Iran hoạt động như thế nào trong xung đột với Israel?

Theo các nguồn tin khác nhau, Tehran hiện sở hữu một mạng lưới phòng không khá đa dạng, kết hợp giữa vũ khí nội địa và nhập khẩu. Một trong những hệ thống chủ lực, được coi là “xương sống” của hệ thống phòng không đa tầng của Iran là Bavar-373.

Theo Military Watch, các báo cáo gần đây cho biết lực lượng phòng không Iran đã bắn hạ thành công một số máy bay chiến đấu của Israel. Nguồn tin của chính phủ Iran đã cung cấp thông tin chi tiết về các cuộc giao tranh và báo cáo rằng các hệ thống phòng không Bavar-373 đã thực hiện các vụ bắn hạ nói trên. Nếu thông tin trên được xác nhận, đây là lần đầu tiên Bavar-373 tiêu diệt máy bay chiến đấu trong thực chiến.

Bavar-373 là hệ thống tên lửa đất đối không nội địa tầm xa của Lực lượng vũ trang Iran. Hệ thống do Bộ Quốc phòng Iran phát triển với mục tiêu phát hiện và đánh chặn tên lửa, máy bay không người lái và máy bay đang bay tới ở tầm xa, độ cao lớn. Khả năng phá tàng hình cho phép hệ thống phát hiện các mục tiêu ẩn với tiết diện phản xạ tín hiệu radar thấp như máy bay chiến đấu tàng hình F-35. Nguyên mẫu đầu tiên của Bavar-373 ra mắt năm 2011. 8 năm sau, hệ thống được biên chế cho Lượng lượng Phòng không Iran.

Bavar-373 là phiên bản nội địa do Bộ Quốc phòng Iran phát triển. Ảnh: Al Mayadeen

Được trang bị tên lửa Sayyad-4B, tầm bắn của Bavar-373 vượt 300km, vì thế hệ thống được đánh giá vượt hệ thống S-300, tiệm cận S-400 của Nga. Một số nghiên cứu và thử nghiệm do quân đội Iran tiến hành cho thấy hệ thống này vượt trội hơn hệ thống phòng không Patriot PAC-3.

Bavar-373 có 4 bệ phóng di động (TEL) sẵn sàng phóng tên lửa Sayyad-4. Tên lửa Sayyad-4 có thể tấn công mục tiêu ở tầm xa 200km, độ cao 27km, tương tự như tên lửa 48N6E2 của hệ thống S-300. Sayyad-4 sử dụng cánh ổn định và hệ thống điều khiển vectơ lực đẩy, giúp tăng đáng kể khả năng cơ động của tên lửa. Phiên bản nâng cấp, tên lửa Sayyad-4B, có tầm bắn lên tới 250km, có thể bắn trúng mục tiêu ở khoảng cách 304km.

Bavar-373 được trang bị radar mảng pha quét điện tử chủ động 3D (AESA) Meraj‑4, có thể phát hiện cùng lúc 300 mục tiêu ở tầm xa tối đa 450km. Ngoài ra, nó còn được trang bị radar Alim - radar thụ động để đối phó với các hoạt động tác chiến điện tử và tăng phạm vi phát hiện các mục tiêu tàng hình; radar đa năng và mảng pha Hafez có khả năng phát hiện 100 mục tiêu.

Tháng 10-2024, có thông tin cho rằng Bavar 373 lần đầu tiên được triển khai trong chiến đấu khi một hệ thống phòng không nội địa của Iran đánh chặn thành công tên lửa Israel ở cự ly trên 100km.

Tháng 2-2025, Iran giới thiệu Bavar-373-II - phiên bản nâng cấp của hệ thống tên lửa phòng không Bavar-373, tại Triển lãm do Tổ chức Hàng không Vũ trụ Bộ Quốc phòng Iran tổ chức. Phiên bản mới này đánh dấu bước tiến đáng kể về năng lực quân sự của Iran, đặc biệt là trong lĩnh vực phòng không.

Trong cấu hình mới này, mỗi bệ phóng được trang bị radar riêng, cho phép hoạt động tự động. Theo đó, mỗi bệ phóng có thể phát hiện, theo dõi và tấn công các mục tiêu trên không mà không cần hệ thống radar trung tâm, làm tăng tính linh hoạt và giảm sự phụ thuộc vào các khí tài khác.

Hệ thống phòng không Bavar-373-II có các xe phóng độc lập được nâng cấp, với phạm vi phát hiện và tấn công mở rộng, giúp tăng cường khả năng phòng thủ của Iran. Ảnh: Tài khoản Hamid X

Cải tiến nổi bật nhất của Bavar-373-II là phạm vi giao tranh mở rộng. Việc đưa vào sử dụng tên lửa Sayyad-4B, công nghệ tên lửa không đối đất và chống tên lửa đạn đạo tiên tiến của Iran, cho phép Bavar-373-II mở rộng phạm vi giao tranh lên 300km. Bản nâng cấp này làm tăng đáng kể khả năng đánh chặn các mục tiêu tầm xa, tốc độ cao, góp phần tăng cường sức mạnh của mạng lưới phòng không của Iran.

Hơn nữa, hệ thống radar và theo dõi nâng cấp của Bavar-373-II cho phép nó theo dõi 60 mục tiêu cùng lúc, tấn công đồng thời 6 mục tiêu.

Hệ thống tên lửa đất đối không S-300PMU-2 của Iran. Ảnh: militarywatchmagazine.com

Theo Bulgarian Military, trong kho vũ khí phòng không của Iran còn có hệ thống S-300PMU-2 do Nga sản xuất, nổi tiếng với khả năng đánh chặn. Hệ thống này được cho là tương thích với tên lửa 48N6DM có tầm bắn đánh chặn lên tới 250km và được thiết kế để chống lại các mối đe dọa siêu vượt âm. Iran đã mua những tên lửa S-300 phiên bản cải tiến này năm 2020, bao gồm biến thể 48N6DM đã được Trung Quốc thử nghiệm thành công đối với các mục tiêu di chuyển với vận tốc hơn Mach 8 (9.888km/giờ) ở tầm bắn 250km.

Ngoài S-300, Iran còn có sở hữu nhiều hệ thống phòng không tầm xa khác như hệ thống S-200D thời Liên Xô, có khả năng tấn công mục tiêu ở khoảng cách lên đến 300km. S-200 chủ yếu được sử dụng để đánh chặn tên lửa đạn đạo.

Hệ thống Sevom‑Khordad (Khordad‑3). Ảnh: defencesecurityasia.com

Hệ thống phòng không tầm trung Sevom‑Khordad (Khordad‑3) do Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran vận hành là hệ thống duy nhất được biết đến đã bắn hạ thành công máy bay không người lái RQ-4 Global Hawk BAMS-D của Không quân Mỹ trên Eo biển Hormuz ngày 20-6-2019. Hệ thống được Iran phát triển này gồm một xe cơ động chứa 3 tên lửa dẫn đường Taer-2 và một radar mảng pha chủ động AESA băng tần X có khả năng phát hiện 100 mục tiêu, tấn công 4 mục tiêu và phóng 2 tên lửa cùng lúc. Khi được trang bị tên lửa phòng không Taer-3, hệ thống có khả năng tấn công mục tiêu trên không ở khoảng cách lên tới 200km.

Hệ thống tên lửa đất đối không tầm trung Khordad 15 cũng là một phiên bản nội địa của Iran. Được biết đến với tên gọi “Sát thủ tàng hình”, Khordad 15 có thể tiêu diệt nhiều loại mục tiêu khác nhau, từ máy bay tàng hình, tên lửa hành trình đến máy bay không người lái.

Hệ thống Khordad 15. Ảnh: armyrecognition.com

Hệ thống được trang bị các tên lửa đất đối không Sayyad-2, Sayyad-3 và Sayyad-3C, có thể phóng tối đa 4 tên lửa cùng lúc từ bệ phóng xoay. Sử dụng radar mảng pha 3D Najm 804, Khordad 15 có thể phát hiện và theo dõi máy bay tàng hình ở khoảng cách 150km.

Các hệ thống tên lửa nói trên đều đóng vai trò quan trọng trong mạng lưới phòng không đa tầng của Iran, vừa làm công tác tác chiến phòng thủ lẫn răn đe chiến lược. Sự tích hợp của các hệ thống phòng thủ này với các hệ thống radar và tác chiến điện tử tiên tiến càng củng cố thêm thế trận phòng thủ của Iran trong khu vực.

Vì sao trong xung đột mới nhất giữa Israel và Iran, hệ thống phòng không của Iran hoạt động chưa hiệu quả?

Câu hỏi đặt ra là tại sao những ngày qua Israel có thể chiếm ưu thế trên không ngay trên lãnh thổ của Iran và tấn công chính xác vào các mục tiêu cấp cao của nước này?

Theo các quan chức tình báo và quân sự của Israel, Israel đã sử dụng gián điệp, máy bay không người lái và AI để làm choáng váng và tê liệt hệ thống phòng không của Iran vốn đã bị suy yếu bởi các cuộc không kích của Israel hồi tháng 4 và tháng 10 năm ngoái. Để làm suy yếu hơn nữa hệ thống phòng không và tên lửa của Iran, các điệp viên Mossad đã tuồn vũ khí chính xác vào Iran, bố trí để tấn công từ cự ly gần. Đây là các máy bay không người lái mini, có vũ trang mà các điệp viên đã lén đưa vào từ trước.

Bà Sima Shine, cựu giám đốc nghiên cứu của Mossad, hiện là nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia Israel, cho biết các điệp viên Mossad đã bố trí vũ khí gần các địa điểm tên lửa đất đối không của Iran.

Để phân tích thông tin thu thập được từ nhiều nguồn khác nhau, Israel đã sử dụng AI nhằm sàng lọc các tướng lĩnh Iran và các mục tiêu được xác định là mối đe dọa đối với Israel. Ngoài AI, Mossad còn dựa vào gián điệp tại chỗ để xác định các nhà khoa học hạt nhân hàng đầu và các thành viên của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC).

MAI HƯƠNG (tổng hợp)

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Quốc tế xem các tin, bài liên quan.