Vướng mắc nào trong đầu tư nguồn lực cho khoa học công nghệ?

Ứng dụng khoa học công nghệ là chìa để phục hồi sản xuất

Đầu tư vào khoa học và công nghệ ở Việt Nam chỉ chiếm khoảng 0,6% GDP, thấp hơn 4 lần so với mức trung bình toàn cầu. Quỹ phát triển khoa học công nghệ tại các doanh nghiệp đã trích lập hàng tỷ đô la trong 15 năm qua, nhưng khó giải ngân, tỷ lệ tồn đọng cao và nhu cầu nghiên cứu ngày càng tăng.

Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021–2030, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được coi là một nội dung đột phá chiến lược để tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, đặc biệt trước bối cảnh Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư và kinh tế số đã trở thành một trong những xu hướng phát triển chủ yếu của thế giới. Ứng dụng khoa học công nghệ là chìa giúp phục hồi sản xuất bền vững, có tính cạnh tranh cao cho các doanh nghiệp.

Ứng dụng khoa học công nghệ là chìa giúp phục hồi sản xuất bền vững, tăng sức cạnh tranh cho các doanh nghiệp.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, nếu như trước đây, tỷ lệ đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là 70–30 (tức là 70% đến từ nhà nước và 30% đến từ doanh nghiệp), thì bây giờ con số này tăng lên 50–50. Khi các doanh nghiệp trở lại sản xuất hoặc kinh doanh, việc đầu tư vào khoa học công nghệ hoặc đổi mới sáng tạo sẽ giúp họ tăng năng suất lao động, chất lượng sản phẩm và tối đa hóa lợi tức đầu tư.

Doanh nghiệp sẽ đóng vai trò là trung tâm đổi mới trong định hướng đổi mới sáng tạo quốc gia. Trường đại học sẽ thúc đẩy nghiên cứu, chuyển giao và đưa kết quả nghiên cứu vào thực tiễn nhanh chóng nhờ sự hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp và các viện nghiên cứu.

Để giải phóng nguồn lực cho khoa học công nghệ

Từ 15 năm qua, chúng tôi đã có chính sách khuyến khích thành lập Quỹ phát triển khoa học và công nghệ trong doanh nghiệp, trong đó các doanh nghiệp trích một phần doanh thu của mình cho nghiên cứu khoa học và không phải trả thuế. Tuy nhiên, tỷ lệ doanh nghiệp trích lập quỹ này chỉ chiếm 0,02% và phần lớn là doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn 2015–2021. Có tới 120 đại biểu đăng ký chất vấn tại phiên chất vấn Quốc hội, số lượng kỷ lục thể hiện sự quan tâm của nhiều đại biểu đối với khoa học công nghệ và nhiều ý kiến trao đổi về quỹ phát triển khoa học công nghệ.

Các quỹ phát triển khoa học của nhà nước và của doanh nghiệp đi vào hoạt động bước đầu đã phát huy hiệu quả, nhưng nhìn chung chúng vẫn hạn chế và kết quả chưa đáng kể. Vậy tại các quốc gia phát triển, những quỹ này hình thành và vận hành như thế nào?

Quỹ đổi mới công nghệ của Trung Quốc được nhà nước cấp vốn hàng năm để hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu thông qua các hình thức như tài trợ, cho vay và đầu tư. Quỹ này hợp tác chặt chẽ với 19 sàn giao dịch công nghệ trên toàn cầu. Quỹ đã hỗ trợ các giao dịch công nghệ hàng năm có giá trị từ 26 đến 78 tỷ USD thông qua các sàn giao dịch công nghệ này, giúp tạo ra hàng chục ngàn doanh nghiệp công nghệ. Ngay cả những doanh nghiệp lớn như Levovo, Huawei, Xiaomi, ZTE, Baidu... cũng đã nhận được hỗ trợ từ các quỹ này kể từ khi thành lập.

Quỹ đổi mới công nghệ của Trung Quốc đã tạo ra hàng chục ngàn doanh nghiệp công nghệ

Đối với các sáng kiến và chương trình nghiên cứu của nhiều bộ ngành khác nhau, Nhật Bản sử dụng ngân sách công phân bổ. Cơ sở để thành lập hoặc tài trợ cho nhiều quỹ nghiên cứu khoa học trong cả lĩnh vực công và tư là Bộ Giáo dục, Khoa học và Công nghệ, cơ quan được phân bổ nhiều nhất, chiếm tới 65% ngân sách nghiên cứu. Dựa trên đánh giá của Hội đồng Chính sách Công nghệ và Khoa học, Bộ Tài chính quyết định việc phân bổ ngân sách. Hội đồng này thường xuyên đánh giá các chương trình nghiên cứu do các cơ quan thực hiện hàng năm.

Đối với các sáng kiến và chương trình nghiên cứu của nhiều bộ ngành khác nhau, Nhật Bản sử dụng ngân sách công phân bổ.

Israel dẫn đầu danh sách đầu tư nhiều nhất vào Nghiên cứu và Phát triển trong năm 2017–2018. Quỹ Nghiên cứu - Phát triển của Cơ quan Đổi mới Israel hỗ trợ các doanh nghiệp về cơ sở hạ tầng cho nghiên cứu, như tăng số lượng nghiên cứu viên, giới thiệu các công cụ tài chính mới và thúc đẩy hợp tác quốc tế. Chương trình Yozma (tức là Sáng kiến) bắt đầu từ năm 1993 được coi là rất thành công khi đầu tư mạnh vào các quỹ mạo hiểm và thu hút các nhà đầu tư nước ngoài bằng cách cung cấp các công cụ bảo hiểm rủi ro cho họ.

Nếu không có chiến lược phát triển khoa học công nghệ hiệu quả, Việt Nam sẽ bị "mắc kẹt" trong hố năng suất thấp, giá trị gia tăng thấp và bẫy thu nhập trung bình. Trong lộ trình phát triển, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 là trở thành một quốc gia có công nghiệp hiện đại.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh rằng mục tiêu chi 2% GDP cho khoa học công nghệ, không phải không có nguồn chi, mà là chưa đủ đề tài, dự án khả thi để có thể chi. Vấn đề về cơ chế để giải phóng nguồn lực, đặc biệt là đối với các quỹ phát triển khoa học và công nghệ, là rất quan trọng.

GS. TS. Lê Huy Hàm, Chủ nhiệm chương trình Công nghệ sinh học Quốc gia

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!

Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống