'Gáo nước lạnh' đang khiến ngành ôtô thay đổi

Công nghiệp ôtô thế giới đang ở một ngã rẽ chưa từng có trong lịch sử, nơi cuộc cách mạng công nghệ chuyển từ xe xăng, dầu sang xe điện khiến các hãng xe tìm cách thích ứng. Nhưng không chỉ có vậy, bối cảnh chính trị cũng tác động lớn đến sự vận động của toàn ngành.

Thế giới chứng kiến nhiều điểm nóng căng thẳng, như chiến tranh bùng lên khắp nơi, giữa Ukraine và Nga, giữa Do Thái và Palestine, giữa Ấn Độ và Pakistan. Và gần đây là chính sách thuế quan của tổng thống Mỹ, Donald Trump. Nó như một sức ép tác động lên kinh tế thế giới, gây nhiều khó khăn cho công nghiệp ôtô toàn cầu.

Hy sinh ôtô điện cho cuộc chiến thương mại?

Sự phát triển của ôtô điện đã tăng trưởng với tốc độ rất nhanh và xe điện Trung Quốc đang trên đà chinh phục thị trường toàn cầu. Nước này khẳng định mình như một lực lượng mới thách thức các quốc gia "truyền thống" đã dẫn đầu ngành ôtô nhiều thập kỷ qua như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc và chuẩn bị một cuộc chiến giá cả khốc liệt ngay từ đầu năm 2025.

Lo ngại về tình hình này, các nước phương Tây nói chung đã có phản ứng. Dưới thời tổng thống tiền nhiệm J. Biden, nước Mỹ đã đánh thuế 100% đối với ôtô điện nhập từ Trung Quốc. Tiếp theo, ông Trump đánh thêm thuế bổ sung 35% và loại bỏ tiền trợ cấp 7.500 USD cho người mua xe, đồng thời ra sắc lệnh hành pháp chặn tất cả các chính sách chống biến đổi khí hậu vì cho rằng nó đe dọa đến sự thống trị năng lượng của Mỹ.

Châu Âu cũng tăng thêm 35% cộng với 10% đã có sẵn đối với tất cả các xe điện nhập từ Trung Quốc bắt đầu từ 2024. Đồng thời, các tập đoàn ôtô châu Âu, nhờ vận động hành lang, đã đạt được chấp thuận của Ủy ban châu Âu về việc nới lỏng các tiêu chuẩn CO2 mới và thời hạn áp dụng lùi lại hai năm.

Luật cấm bán xe động cơ đốt trong dự kiến vào năm 2035 cũng đang được thảo luận tại Quốc hội châu Âu để hoãn lại đến một thời điểm thích hợp. Mục đích là cho phép các hãng tiếp tục bán các mẫu xe xăng và hybrid có lợi nhuận cao để hỗ trợ cho sự phát triển xe điện.

Tất cả những kế hoạch này góp phần làm chậm lại đà phát triển của ôtô điện và sự xâm nhập của xe Trung Quốc vào các thị trường Âu - Mỹ. Trong thời gian này, các nhà sản xuất Tây phương sẽ nhanh chóng xây dựng một hệ sinh thái sản xuất ít phụ thuộc Trung Quốc và bắt kịp công nghệ xe kết nối, tự động của xe điện mà nhiều quốc gia theo đuổi điều này nhiều năm qua.

Câu hỏi đặt ra là, liệu tiến trình phát triển của xe điện chậm lại có lợi cho tương lai của ngành công nghiệp ôtô điện châu Âu và Mỹ hay ngược lại?

Kết thúc toàn cầu hóa công nghiệp ôtô?

Chính sách thuế quan của mang màu sắc "nước Mỹ trên hết" không chỉ tạo sức ép thuế lên các nước đối thủ như Trung Quốc, mà còn cả các đồng minh thân cận nhất như Canada, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc.

Trong ngành ôtô, tất cả các xe nhập vào Mỹ sẽ phải chịu thêm 25% thuế cộng thêm 10% sẵn có. Bằng biện pháp này, ông Trump hy vọng có thể mang lại 100 tỷ USD mỗi năm cho nước Mỹ và tạo điều kiện để xây dựng lại nền công nghiệp ôtô, đem lại công ăn việc làm cho đất nước này.

Vậy những đồng minh của Mỹ đã phản ứng như thế nào?

Chính sách thuế quan của ông Trump, một mặt củng cố nền kinh tế quốc gia, nhưng mặt khác cũng gây ra một cú sốc kinh tế và thương mại trên quy mô toàn cầu, đặc biệt nghiêm trọng đối với các quốc gia đồng minh. Nhật Bản và Hàn Quốc là những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi lượng xe nhập vào Mỹ không nhỏ, mức lần lượt 1,3 và 1,4 triệu xe năm 2024. Tiếp theo là Liên minh Châu Âu với 700.000 xe. Mexico và Canada là những nhà lắp ráp cho các thương hiệu Nhật Bản, Hàn Quốc và Đức cho thị trường Mỹ và cũng là những nhà cung cấp linh kiện cho ngành công nghiệp Mỹ.

Tất cả các đồng minh đều phản ứng mạnh trước những quyết định đơn phương của ông Trump, cương quyết bảo vệ công nghiệp và quốc gia họ. Với nước Mỹ, họ có những đáp trả khác nhau tùy theo tương quan lực lượng và vị trí của mỗi quốc gia. Đó có thể là thương lượng để tránh đụng độ trực diện, chỉ dùng cách ăn miếng trả miếng đến những kế hoạch trả đũa dài hạn.

Thương lượng và ăn miếng trả miếng

Liên minh châu Âu cho rằng các mức thuế quan áp đặt lên họ là không công bằng và vì thế không thể không có phản ứng. Nhưng giải pháp duy nhất là "cứng rắn và hợp lý" trong việc tăng thuế đối với các sản phẩm của Mỹ. Danh sách các sản phẩm này đang được Ủy ban châu Âu thiết lập.

Đối với Canada, tình hình rất phức tạp trong bối cảnh chính trị căng thẳng. Ngoài các biện pháp thuế quan như châu Âu, Thủ tướng Canada, ông Mark Carney, đã biến cuộc chiến thương mại thành một cuộc "đấu tranh giải phóng" ra khỏi sự lệ thuộc kinh tế và chính trị với Mỹ. Canada đang tái cấu trúc các liên minh của mình và tăng tốc các thỏa thuận với Châu Âu, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ... trong nhiều lĩnh vực như quốc phòng, năng lượng và công nghiệp.

Vì yếu hơn về mặt kinh tế, Mexico tránh đối đầu trực tiếp và tìm cách thương lượng để không đi ngược với mục tiêu đặt ra từ trước là tích hợp nhiều hơn giữa hai nền kinh tế. Để xoa dịu các vấn đề buôn bán ma túy và di cư, Mexico thông báo sẽ trao trả đặc biệt cho Mỹ 29 người buôn ma túy bị tình nghi và triển khai 10.000 lực lượng an ninh dọc theo biên giới để kiểm soát làn sóng di cư.

Các phản ứng phù hợp và lâu dài

- Chiến lược xoay chiều

Trong nhiều thập niên qua, Mỹ luôn là thị trường nước ngoài béo bở nhất đối với các hãng Nhật, chiếm khoảng hơn 28% tổng lượng xuất khẩu của ngành ôtô quốc gia châu Á. Năm 2024, khoảng 5,9 triệu xe từ 6 hãng ôtô hàng đầu Nhật Bản, bao gồm cả sản xuất tại chỗ và nhập từ bên ngoài, bán ở Mỹ. Tăng 25% thuế nhập là một đòn đánh rất mạnh vào công nghiệp ôtô Nhật, nhưng họ không ồn ào đưa ra những đòn trả đũa và tránh đối đầu trực diện.

Đối với Nhật Bản, đây là một tín hiệu rõ ràng về một kỷ nguyên địa chính trị mới và họ đã nhanh chóng kích hoạt một cuộc tái tổ chức sản xuất ôtô. Điều này thực sự là một cuộc cải tổ toàn diện chiến lược ngành công nghiệp Nhật Bản trước những biến động của nền kinh tế toàn cầu. Nó có thể không xảy ra nếu thiếu sự thúc đẩy bởi chính sách thuế quan của ông Trump.

Hậu quả của chính sách thuế quan từ chính quyền Mỹ là nhiều nhà máy sản xuất phụ tùng và lắp ráp xe ở Mỹ, Canada, Mexico, châu Âu đang phải tạm ngừng hoạt động với hàng ngàn nhân công bị nghỉ việc và hệ sinh thái sản xuất bắt đầu rạn nứt. Trong khi đó, các tập đoàn Nhật Bản đang âm thầm lên kế hoạch chuyển các phương tiện sản xuất sang châu Á.

Những chuyển động khác thường này không gây khủng hoảng ngay lập tức mà là một sự xói mòn chậm rãi. Các nhà máy không đóng cửa nhưng các khoản đầu tư sẽ ngừng lại. Các mẫu xe mới sẽ không còn được giao cho các cơ sở ở Mỹ. Đây không phải là một sự sụp đổ đột ngột mà là một sự biến mất dần dần.

Nhật Bản đã khởi động quan hệ với Bắc Kinh với những khoản đầu tư gần 2 tỷ USD để xây dựng một nhà máy sản xuất xe điện, hybrid cho thương hiệu Lexus, và 1,4 tỷ USD cho các cơ sở sản xuất xe điện Nissan. Các hãng xe Nhật tiếp tục tăng cường đầu tư vào các phương tiện sản xuất ở ASEAN như Thái Lan, Indonesia và Việt Nam. Những dự án này nằm trong một chiến lược rộng lớn nhằm định vị Nhật Bản ở trung tâm ngành xe châu Á với trọng điểm là Trung Quốc, thị trường lớn và năng động nhất thế giới với doanh số 27,5 triệu xe vào năm 2024, so với 15,9 triệu của thị trường Mỹ.

- Cú phản đòn đánh vào hệ sinh thái sản xuất của Mỹ

Các hãng xe Hàn không ăn miếng trả miếng bằng cách áp thuế trả lại mà chỉ tuyên bố sẽ ngừng toàn bộ xuất khẩu các linh kiện ôtô sang Mỹ như chip bán dẫn, pin lithium, một số hệ thống điện tử. Điều này làm tê liệt nhiều nhà máy lắp ráp xe ở Mỹ và chỉ sau 100 ngày của ông Trump, gần 500.000 người phải tạm ngừng việc. Nếu tình trạng này kéo dài, công nghiệp ôtô Mỹ sẽ chao đảo và có thể sẽ mất vị trí dẫn đầu trong chuỗi giá trị toàn cầu và bị tụt lùi phía sau.

Công nghiệp ôtô Mỹ sẽ vĩ đại trở lại?

Mục đích của ông Trump khi áp đặt chính sách thuế quan là phục hồi lại nền công nghiệp Mỹ và mang việc làm trở lại cho dân Mỹ. Nhưng chỉ sau mấy tháng, nhiều nhà máy sản xuất ôtô đã phải tạm ngừng hoạt động, hàng nghìn nhân công phải nghỉ việc vì chuỗi cung ứng bị gián đoạn.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, ngành ôtô đòi hỏi những chuỗi cung ứng phức tạp quy mô thế giới, và nếu tình trạng cô lập này kéo dài, Mỹ có thể sẽ mất vị trí dẫn đầu trong chuỗi giá trị toàn cầu. Và điều đáng nói hơn, công nghiệp ôtô Mỹ có nguy cơ bước vào suy thoái. Phần lớn lịch sử công nghiệp ôtô thế giới trong mấy thập kỷ qua đều xoay quanh trung tâm là Mỹ thì giờ đây trục đó đang bắt đầu lệch về bên kia của thế giới. Kỷ nguyên của những quyết định đơn phương đã chấm dứt.

Tiến sĩ Khương Quang Đồng

Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống