Vì sao các hãng vẫn bán xe 'uống xăng' mà không lo vỡ cam kết Net Zero?

Trong bối cảnh các quốc gia trên thế giới siết chặt tiêu chuẩn phát thải, mục tiêu trung hòa carbon (Net Zero) đến giữa thế kỷ được xem là cam kết bắt buộc với các tập đoàn ôtô. Tuy nhiên thực tế trên thị trường hiện tại, những mẫu xe động cơ lớn, tiêu hao nhiên liệu và phát thải cao vẫn tiếp tục được bán ra. Như vậy, làm thế nào các hãng vừa bán xe "uống xăng", vừa khẳng định con đường tiến tới Net Zero?

Cơ chế nhóm tín chỉ gộp chung CO2 (pool CO2)

Câu trả lời nằm ở cơ chế "nhóm tín chỉ gộp chung CO2" mà Liên minh châu Âu (EU) quy định. Cụ thể, thay vì tính riêng từng mẫu xe, EU quy định mức phát thải trung bình của toàn bộ xe mới mà một hãng bán ra. Trong đó, các hãng có thể tự nguyện lập nhóm, gộp lượng phát thải để tính chung, miễn sao tổng thể cả nhóm đạt chuẩn mà EU đề ra theo từng năm.

Trong nhóm, những công ty bán toàn xe điện như Tesla hay Polestar có mức phát thải gần bằng 0, như vậy sẽ kéo mức phát thải trung bình của cả nhóm xuống thấp. Trong khi đó, các hãng bán nhiều SUV, động cơ lớn phải trả tiền (hay còn gọi là mua tín chỉ carbon) để được tham gia vì khiến phát thải trung bình của cả nhóm tăng lên.

Khói thải từ một mẫu xe động cơ đốt trong. Ảnh: Wynns — Khói thải từ một mẫu xe động cơ đốt trong. Ảnh: *Wynns*

Đây chính là lý do Tesla trong nhiều năm qua đã thu về hàng tỷ USD từ việc bán tín chỉ phát thải, bên cạnh nguồn thu từ việc bán xe. Polestar cũng khai thác cơ chế này khi ký hợp đồng gộp chung phát thải với nhiều hãng ở châu Âu, tạo thêm nguồn thu đáng kể dù quy mô bán xe còn nhỏ. Cơ chế trên giúp hãng bán nhiều xe phát thải cao được phép tiếp tục kinh doanh, còn hãng xe điện có thêm nguồn thu đáng kể.

Một trong những thương vụ lớn nhất của việc mua tín chỉ carbon là giữa Fiat Chrysler (FCA) và Tesla. Trong giai đoạn 2019-2021, FCA chi khoảng 2 tỷ euro để mua tín chỉ từ Tesla tại cả Mỹ và EU. Nhờ đó, FCA tránh được khoản phạt khổng lồ từ EU, còn Tesla ghi nhận doanh thu tín chỉ vượt xa lợi nhuận xe trong nhiều quý.

Sau khi FCA sáp nhập với PSA thành Stellantis, CEO Carlos Tavares từng tuyên bố vào 2021 rằng tập đoàn đã đủ khả năng đạt chuẩn phát thải EU mà không cần dựa vào Tesla. Tuy nhiên, thực tế từ 2025, Stellantis vẫn phải quay lại mua tín chỉ CO2 từ Tesla, do doanh số xe điện mới đạt khoảng 14%, thấp hơn so với mục tiêu 21% của EU.

Không chỉ ở châu Âu, cơ chế tín chỉ phát thải còn xuất hiện tại nhiều thị trường lớn khác. Ở Mỹ, một số bang như California áp dụng hệ thống ZEV credits (tín chỉ xe không phát thải). Hãng nào bán được nhiều xe điện sẽ dư tín chỉ và có thể bán lại cho hãng thiếu. Tại Trung Quốc có NEV credits (tín chỉ xe năng lượng mới), các hãng đạt dư tín chỉ từ xe điện có thể chuyển nhượng cho hãng khác. Tesla, nhờ sản xuất nhiều tại Thượng Hải, cũng có nguồn thu ổn định từ việc bán tín chỉ NEV. Dù tên gọi và cơ chế chi tiết có khác nhau, điểm chung của thị trường tín chỉ này là buộc hãng xe phải trả tiền nếu chậm chuyển dịch sang xe điện, còn hãng xe điện có thêm lợi nhuận từ phần dư tín chỉ.

Các cách khác để đạt Net Zero

Các hãng xe còn triển khai nhiều biện pháp để duy trì lộ trình trung hòa carbon. Mercedes đầu tư vào các dự án tái tạo rừng tại châu Phi, tính toán lượng CO2 hấp thụ bù cho phát thải từ xe bán ra.

Trong khi đó, Volkswagen mua chứng chỉ năng lượng sạch (REC - Renewable Energy Certificates) từ điện gió, điện mặt trời, để đảm bảo các nhà máy sản xuất xe điện tại châu Âu đạt mức "carbon neutral" ngay khi xuất xưởng.

Nhờ những cơ chế linh hoạt nêu trên, các hãng có thể tiếp tục bán những mẫu xe động cơ lớn, nhiều phát thải mà vẫn duy trì lộ trình Net Zero trong báo cáo thường niên. Về dài hạn, khi quy định ngày càng khắt khe, tỷ trọng xe điện tăng, việc dựa vào mua bán tín chỉ sẽ dần giảm bớt. Nhưng ở hiện tại, đây vẫn là cách thức an toàn giúp các tập đoàn ôtô cân bằng giữa việc kinh doanh và trách nhiệm môi trường.

Hiện tại, Việt Nam chưa áp dụng cơ chế mua bán tín chỉ CO2 cho riêng ngành xe như ở các thị trường khác. Tuy nhiên, Chính phủ đã có lộ trình xây dựng thị trường carbon trong nước. Cụ thể, theo Quyết định 232 và Nghị định 119/2025, từ tháng 6/2025 đến hết năm 2028, Việt Nam sẽ thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon, trước khi vận hành chính thức từ năm 2029. Cơ chế này sẽ cho phép doanh nghiệp phát thải nhiều phải mua tín chỉ từ những đơn vị phát thải thấp hoặc tham gia dự án xanh, góp phần tiến tới mục tiêu trung hòa phát thải.

Hồ Tân

Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống