Chắc chắn bạn đã từng trải qua nó, một tình huống mà không gian riêng tư của bạn bị xâm phạm nghiêm trọng: Bố mẹ đột nhiên vào phòng mà không gõ cửa, giờ cao điểm phải đứng trên xe bus, một bà cụ lạ mặt tiếp cận bạn ở quán ăn với rổ kẹo cao su trên tay...
Tuy nhiên, ý thức về không gian riêng tư thậm chí còn nhạy cảm hơn thế, đến mức vô thức của bạn có thể lờ mờ cảm thấy những lúc nó đang bị đánh cắp.
Hãy nhớ lại thời gian bạn còn đi học để chúng ta có thể xác định chính xác khi nào giám thị phòng thi đang đến gần bạn. Khi bạn đang viết trôi chảy trong giờ kiểm tra văn, giáo viên sẽ đến phía sau và đọc trộm bài bạn. Khi đó, tự nhiên bạn sẽ cảm thấy bối rối và không biết viết gì tiếp nữa.
Và khi linh cảm về sự riêng tư đó theo chúng ta lớn lên, bạn có thể biết rằng có người liếc nhìn điện thoại của mình trong thang máy, ai đó ở phòng gym đang chú ý đến bạn và một lần nữa, khi sếp của bạn ở phía sau theo dõi bạn làm việc.
"Biểu biết mơ hồ của chúng ta về không gian cá nhân không chỉ là cơ sở để chúng ta tự bảo vệ bản thân. Đó cũng là một trong những yếu tố chi phối chúng ta [suốt đời], hành vi giữa các cá nhân và cách chúng ta đánh giá người khác.", giáo sư, tiến sĩ tâm lý học Michael Graziano, nhà thần kinh học đến từ Đại học Princeton, cho biết.
Nhưng không gian riêng tư chính xác là gì? Tại sao chúng ta lại tiến hóa để cần nó? Đâu là các cấp độ không gian riêng tư của bạn mà người khác cần tôn trọng, và bạn cũng vậy?
Bộ não và máy móc đều tạo ra những "bong bóng" riêng tư. Những "bong bóng" này được tạo ra bởi trí tuệ và cảm xúc.
Có một biên giới rõ ràng giữa những gì bên trong thuộc về chúng ta và những gì bên ngoài thuộc về chúng ta trong cơ thể vật lý của chúng ta. Đó là da của bạn.
Tuy nhiên, não bộ của chúng ta vô thức tạo ra những vùng đệm như vậy, mở rộng tuyên bố sở hữu một không gian phía bên ngoài làn da, giống như một quốc gia có chủ quyền với vùng trời, khoảng trống phía trên lãnh thổ.
Bạn không cần phải đợi ai đó chạm vào bạn mới phát hiện ra rằng chủ quyền của bạn đang bị xâm phạm. Chỉ cần cảm giác có ai đó tiến lại gần, một vật thể đang bay đến gần hoặc thậm chí một ánh mắt là đủ. Vậy cảm giác về không gian riêng tư đó đến từ đâu?
Giáo sư Michael Graziano giải thích rằng có hai vùng não chịu trách nhiệm cho sự mở rộng chủ quyền cơ thể ra khoảng không bên ngoài trong cuốn sách "The Spaces Between Us" (tạm dịch là "Khoảng cách giữa chúng ta"). Vỏ não đỉnh, có chức năng xử lý thông tin cảm giác và vỏ não tiền vận động, điều chỉnh mọi cử động của bạn, là vỏ não đỉnh.
"Các tế bào thần kinh, một khi chúng được kích hoạt sẽ cho bạn biết liệu có thứ gì đó hoặc ai đó đang đến quá gần bạn hay không, được tìm thấy trong các khu vực này của não. Nếu có, hai phần não này sẽ hướng dẫn bạn phản ứng bằng cách nheo mắt, rướn vai về phía tai hoặc tránh xa mối nguy hiểm., giáo sư Graziano viết.
"Tôi gọi chúng là các tế bào thần kinh "bong bóng". Chúng tạo ra một bản đồ không gian đa giác quan bằng cách điều chỉnh thị giác, thính giác và xúc giác của bạn và hỗ trợ bạn tạo ra một bong bóng an toàn bao quanh cơ thể bạn.
Sau đó, não bộ tiếp tục xử lý dữ liệu về bong bóng này theo hai cách:
- Nó xác định các đặc điểm bề ngoài, chẳng hạn như hình dạng của căn phòng hoặc vị trí của những chiếc ghế quanh bàn.
- Nó sử dụng giác quan thứ sáu được gọi là proprioception.
Từ "proprius" trong tiếng Latinh có nghĩa là "cá nhân" và từ "capion" trong tiếng Anh có nghĩa là "nắm bắt". Hiện tại, không có từ nào có thể dịch sát nghĩa "proprioception" trong tiếng Việt. Tuy nhiên, tôi sẽ sử dụng một thí nghiệm để giải thích ý tưởng này cho bạn:
Đặt một cốc nước trước mặt trước. Tiếp theo, dùng tay ấn nhẹ vào thành cốc vài lần với đôi mắt mở. Nhắm mắt lại bây giờ.
Khả năng là bạn vẫn sẽ làm được nếu tôi yêu cầu bạn dùng tay chạm vào thành cốc khi mắt bạn đang nhắm. Đó là bởi vì khi chúng ta nhắm mắt, cảm giác về thế giới và về vị trí của cơ thể chúng ta trong không gian không hề biến mất.
Một cảm giác vô hình vẫn còn gợi ý thành cốc đang ở đâu và tay của bạn đang ở đâu. Cảm giác này được gọi làception cho phép chúng ta xác định vị trí của cơ thể trong không gian.
Bạn có thể lấy cốc cà phê mà không cần nhìn nếuception chỉ cho bạn biết cốc cà phê đang ở đâu trên bàn. Bạn không cần phải lo lắng về việc đũa sẽ chọc vào miệng khi đang ăn vì nó giúp bạn vô thức xác định vị trí của đũa so với miệng. Nếu không có giác quan này, bạn thực sự sẽ "lạc lối" theo đúng nghĩa đen trong thế giới của mình.
Tuy nhiên, giác quan này có thể được kích hoạt trước cả thị giác và thính giác, điều này đặc biệt hơn cả vềception. Nó sẽ giúp bạn xác định ai đó đang đến gần bạn và xâm phạm bong bóng an toàn của bạn. Ngay cả trước khi bạn nghe thấy hoặc nghe được giọng nói của ai đó, nó thậm chí sẽ cho bạn biết đó là ai đó lạ hoặc người quen.
Tóm lại, não bộ của bạn đang tạo ra một vùng không gian mà bạn có thể kiểm soát không chỉ bằng ý thức mà bằng cả vô thức. Điều này được thực hiện với sự dự đoán củaception và khả năng thiết lập không gian của vỏ não đỉnh và vỏ não tiền vận động. Như giáo sư Graziano đã giải thích, đó là một khu vực mà bạn có chủ quyền và có nhận thức rõ ràng về những gì đang xâm phạm. Đây chính là không gian riêng tư của bạn.
Bốn cấp độ không gian riêng của con người
Hãy lấy một minh. Giả sử có một người lạ tiếp cận bạn khi bạn đang ngồi trong một bữa tiệc. Mặc dù lý trí có thể nói với bạn rằng một Homo Sapien mặc vest đen và thắt cà vạt ở thế kỷ 21 sẽ không giấu khúc xương to sau lưng để đập vào đầu bạn đâu, nhưng bằng vô thức, não bộ của bạn vẫn chuẩn bị cho một kịch bản mà trường hợp đó có thể xảy ra.
Chúng ta có bản năng này từ tổ tiên, thậm chí là tổ tiên xa xôi của các loài bò sát, chim chóc và động vật có vú tiến hóa. Khi nhà sinh vật học người Sĩ Heini Hediger quan sát động vật trong sở thú của mình ở Zurich vào thập niên 1950, ông đã phát hiện ra điều này.
Hediger nhận thấy các loài động vật chỉ thoải mái khi lồng nhốt của chúng đủ rộng để tạo ra một khoảng cách không cảnh giác với con vật trong lồng bên cạnh. Ngay cả không gian này đã được định vị một cách vô hình bên ngoài môi trường tự nhiên. Ví dụ, một con linh dương đầu bò sẽ không bỏ chạy ngay khi nhìn thấy một con sư tử.
Thay vào đó, dường như con vật đang thực hiện một phép tính hình học. Cho đến khi linh dương nhận ra con sư tử đang rón rén đi vào khoảng không gian của mình, nó vẫn bình tĩnh. Sau đó, nó nhảy ra ngoài một đoạn và thu hẹp khoảng cách với con sư tử.
Để xác nhận khoảng cách không an toàn, Hediger đã tiến hành thí nghiệm với nhiều loài động vật khác nhau. Hãy tưởng tượng anh ấy tiến lại gần những con linh dương đang gặm cỏ sau khi cầm thước dây (hoặc cũng có thể là một rổ kẹo cao su). Hediger chỉ đo độ dài của khoảng cách mà anh ấy tiếp cận được khi chúng nhảy đi. Hediger sẽ luôn có một bảng con số sau nhiều lần cộng vào và chia trung bình.
Anh phát hiện ra rằng các loài động vật càng lớn thì càng có nhiều không gian an toàn. Ví dụ, một con thằn lằn tường có khoảng không an toàn trong vòng vài mét trước khi nó nhận ra mối nguy hiểm và chạy biến mất. Tuy nhiên, một con cá sấu sẽ có phạm vi rộng hơn gấp 10 lần, lên tới 50 mét.
Các loài động vật đã thuần hóa, chẳng hạn như gia súc, gia cầm và động vật cảnh, có vùng an toàn nhỏ hơn. Các con số mà Hediger đo được trong trường hợp này thường không vượt quá 1 mét vì chúng quá quen thuộc với con người.
Nhà tâm lý học người Mỹ Edward Hall sau đó đã bị công trình của Heini Hediger thu hút sự chú ý. Theo Hall, con người thực sự cũng có bản năng xác định các khoảng cách an toàn như các loài động vật. Chỉ có điều chúng ta đã tự thuần hóa lẫn nhau để cảm thấy một người lạ ít trở thành mối đe hơn một con sư tử.
Chúng ta giờ đây cho phép một người lạ tiến gần đến mình, thuộc vào hoàn cảnh và hoàn cảnh, với sự hiện diện của luật pháp, đạo đức và sự tôn trọng lẫn nhau. Khoảng cách này có thể được rút ngắn xuống vài mét cho đến vài chục cm như các loài động vật được thuần hóa.
Tuy nhiên, những con số chính xác đó là bao nhiêu? Để xác định chúng, Hall giờ đây muốn lặp lại thí nghiệm của Heini Hediger. Anh ấy đã yêu cầu các cặp tình nguyện viên là bạn bè, người thân trong gia đình hoặc người lạ của nhau tiến lại gần nhau cho đến khi cảm thấy không thoải mái.
Hall đã xác định được bốn cấp độ của khoảng không an toàn ở con người bằng cách lặp lại những thí nghiệm này nhiều lần. Ông mô tả chúng trong cuốn "The Hidden Dimension" của mình vào năm 1966. Cộng đồng khoa học vẫn đồng ý với thang đo 4 cấp của Hall cho đến tận ngày hôm nay, sau nhiều kiểm chứng và thí nghiệm lặp đi lặp lại:
Tất nhiên, những khoảng cách này chỉ ở mức trung bình. Nó có thể thay đổi theo giới tính, kinh nghiệm sống, văn hóa và tính cách của mỗi người. Theo Hall, người Ả Rập thường có không gian cá nhân ở cấp độ 2 nhỏ hơn. Để nói chuyện, họ có thể đứng chen chúc nhau. Tuy nhiên, người Anh thì không; họ giữ khoảng cách lớn với người lạ chưa quen.
Theo các nghiên cứu, người hướng nội, những người có sang chấn tâm lý hoặc mắc chứng lo âu, sẽ có xu hướng mở rộng vùng an toàn của họ. Ngược lại, những người hướng ngoại, tự tin và quyền lực thường có hành vi thu hẹp vùng đệm mà không nhận thức được hành động của họ có thể gây khó chịu cho người khác.
Đàn ông và phụ nữ cũng có xu hướng đối lập. Ví dụ, khi một người đàn ông tiếp cận họ, phụ nữ thường có xu hướng mở rộng không gian cá nhân của họ. Theo các nghiên cứu hành vi, phụ nữ thường muốn bảo vệ không gian bên cạnh của mình trong khi đàn ông muốn bảo vệ không gian trước mặt. Cô ấy sẽ thoải mái hơn nếu hai người ngồi đối diện, một lời giải thích cho việc tại sao bạn muốn ngồi cạnh cô ấy trong buổi hẹn hò đầu tiên.
Tuy nhiên, có một điều hầu như đúng với tất cả mọi người, đó là cảm xúc sẽ chi phối cách chúng ta nhìn nhận về các khoảng không gian riêng tư này. Về bản chất, chúng ta có nhu cầu mở rộng không gian an toàn của mình khi chúng ta cảm thấy lo lắng và căng thẳng. Và khi chúng ta vui, đặc biệt là khi có dopamin tiết ta trong não bộ, bạn có xu hướng thu hẹp vùng an toàn để cho phép mọi người bước vào đó.
"Hãy coi những bong bóng cá nhân này giống như một núm điều chỉnh âm lượng", Giáo sư Graziano nói. "Vùng đệm của bạn mở rộng ra xa hơn khi khối lượng cảm xúc của bạn tăng lên. Nó sẽ co lại khi âm lượng thấp hơn.
Tôn trọng không gian riêng của người khác và bảo vệ không gian riêng của chính mình.
Bây giờ bạn đã hiểu các nguyên tắc cơ bản về không gian riêng tư, bạn có thể kiểm soát hành vi của mình không chỉ bằng trực giác mà bằng cả lý trí.
Ví dụ, một cô gái sẵn sàng nhảy với bạn trong bữa tiệc vui vẻ hôm trước không có nghĩa là cô ấy sẽ không thoải mái nếu bạn tiếp cận ở khoảng cách dưới 45 cm vào ngày hôm sau. Hiệu ứng dopamin có thể thu hẹp vùng an toàn mà bạn còn nhớ?
Tương tự, nếu bạn có ý thức tôn trọng không gian riêng của họ, đừng bao giờ tiến quá gần đến họ quá xa. Bằng cách này, những bà lão bán kẹo cao su có thể "up sale" một cách hiệu quả bằng cách giữ khoảng cách 1,2 mét với khách hàng tiềm năng của mình.
Tuy nhiên, nếu mọi người cố ý tấn công vào không gian riêng tư của bạn, thì sao? Trong một số trường hợp bất khả kháng, việc thiết lập chủ quyền không gian của bạn là không thể. Dưới đây là một số chiến lược mà bạn có thể sử dụng, theo các nhà nghiên cứu tâm lý học:
Ngôn ngữ cơ thể: Để cảnh báo ai đó rằng họ đang đến quá gần, bạn có thể khéo léo tận dụng bản năng của mình. Một cái nhún người ra sau, bước lùi lại hoặc thậm chí bỏ chạy. Ngay cả trước khi sự xâm phạm xảy ra, một số chiến lược thông minh hơn thậm chí sẽ giúp bạn chủ động ngăn chặn nó.
Ví dụ, nếu ai đó muốn ôm hoặc hôn lên má bạn mà bạn không muốn không gian thân mật (cấp độ 1) của mình bị xâm phạm, hãy đưa tay ra để bắt họ và giữ họ ở không gian cá nhân (cấp độ 2).
Cố gắng nói chuyện với họ ở nơi có rào cản, chẳng hạn như hộp thư hoặc ghế văn phòng để giữ không gian xã hội (cấp độ 3), nếu bạn tin rằng một người hàng xóm hoặc đồng nghiệp có xu hướng tiếp cận bạn quá gần.
"Thường thì chỉ bằng cách nói "Lùi lại", bạn có thể tránh được sự đụng chạm hoặc sự gần gũi không mong muốn.Theo Jane Adams, Tiến sĩ, nhà tâm lý học và là tác giả của cuốn "Các vấn đề về ranh giới", cho biết.
Hãy lên tiếng một cách lịch sự: Giả sử bạn cảm thấy khó chịu khi ai đó không có hiểu biết về những không gian riêng và thậm chí còn không hiểu ngôn ngữ cơ thể của bạn.
Phương án tiếp theo là lên tiếng một cách lịch sự, theo Tanya Menon, Tiến sĩ, nhà tâm lý học tổ chức và giáo sư tại Đại học Bang Ohio. "Có thể nói một điều gì đó như, "Tôi là một người sợ vi khuẩn.", tiến sĩ Menon đề xuất trong trường hợp ai đó muốn cầm tay bạn mà bạn không muốn.
Tương tự, lên tiếng một cách chân thành rằng bạn cần không gian để suy nghĩ nếu bạn nhận thấy giám thị đang đứng quá gần trong phòng thi khiến mình không thể làm được bài.
Có những lúc bạn phải hiệp: Việc xâm phạm không gian riêng của bạn trong một số trường hợp là không cố ý, không có tính chất tình dục và chỉ là kết quả của sự khác biệt văn hóa. Tiến sĩ Menon khuyên bạn nên hiệp, chẳng hạn như khi bạn gặp một đối tác nước ngoài và họ đang chào nhau bằng cách ôm và hôn má cả những người đàn ông và phụ nữ.
Trong những trường hợp đó, bạn có thể chỉ cần nhẩm một câu thần chú để giúp mình bình tĩnh hoặc chỉ cần nhắc nhở bản thân rằng sự tiếp xúc đó là vô hại và đó chỉ là tương tác văn hóa diễn ra trong thời gian ngắn.
Nếu sự xâm phạm là không tránh khỏi: Bạn sẽ không thể bảo vệ không gian thân mật dưới 45 cm của mình trên thang máy giờ cao điểm hoặc trên xe bus. Tiến sĩ Adams giải thích rằng có một cách dễ dàng để dễ dàng chấp nhận vấn đề này, đó là tưởng tượng bạn đang ở trong một bong bóng. Điều này có thể giúp bạn bình tĩnh lại và cảm thấy an toàn hơn.
Một phương pháp khác là giả vờ rằng những người xung quanh bạn chỉ là những đồ vật vô tri vô giác, chẳng hạn như tường hoặc cây cối, cũng có thể làm giảm bớt sự lo lắng về việc người lạ đến quá gần.
Khi nào bạn cần phản ứng quyết liệt? Đó là lúc bạn phát hiện ra rằng không gian riêng của mình đang bị xâm phạm một cách vô lý. Ví dụ, khi một đồng nghiệp khác giới cố tình đến massage vai cho bạn trong khi bạn không hề yêu cầu. Một người đứng quá gần bạn trên xe bus mặc dù xe vẫn còn ghế trống hoặc có ai đó đi theo bạn mặc dù vẫn giữ khoảng cách trên 3,6 mét đều là điều khó hiểu.
"Nếu bạn không hài lòng với sự động chạm hoặc khoảng cách gần gũi của ai đó, bạn hoàn toàn có thể yêu cầu họ lùi lại.Tiến sĩ Adams giải thích. Trong trường hợp bạn cảm thấy bị tấn công rõ ràng vào khoảng không mà mình có quyền sở hữu, hãy phản ứng quyết liệt và thậm chí yêu cầu sự trợ giúp của người khác.
Tham khảo Theatlantic, Prevention, Aeon, Wsj, Nature, Bustle
Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống
Nguồn tin: genk.vn
Tham gia bình luận