Vi khuẩn Clostridium botulinum: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

C. botulinum có khả năng sinh độc tố botulism cực độc trong điều kiện nhiệt độ 30-37^oC. Botulism là loại độc tố thần kinh, có thể gây tê liệt các bó cơ thần kinh và là nguyên nhân gây tử vong đối với con người và nhiều động vật.

Có nhiều nguyên nhân nhiễm Clostridium botulinum nhưng thường gặp nhất là ngộ độc thực phẩm.

Clostridium botulinum (C. botulinum) được E.van Ermengem mô tả lần đầu tiên năm 1897 trong một vụ ngộ độc thực phẩm tại Ellezelles, Bỉ. C. botulinum là vi khuẩn kỵ khí bắt buộc, sinh bào tử và có khả năng di động. Khi tiến hành nhuộm Gram, vi khuẩn bắt màu Gram dương, có dạng thẳng hoặc hơi cong, kích thước chiều rộng 0,5-2 µm, chiều dài 1,6-22 µm. Khi gặp điều kiện sống bất lợi bào tử của vi khuẩn C. botulinum chuyển sang dạng ‘nghỉ’ và có thể tồn tại ở dạng này trong thời gian khoảng 30 năm hoặc hơn. Khi gặp được điều kiện thuận lợi chúng lại phát triển bình thường và có khả năng sinh nhiều loại độc tố nhưng quan trọng nhất là độc tố thần kinh (neurotoxin).

C. botulinum phân bố khắp nơi trong đất.

Có 7 loại độc tố thần kinh và được kí hiệu từ A đến G, trong đó các độc tố loại A, B, E, F gây bệnh ở người còn những độc tố loại C, D chỉ gây bệnh trên động vật. Độc tố loại G tuy phát hiện từ năm 1970 nhưng chưa xác định chắc chắn có gây bệnh cho người hay động vật không. Trong các loại độc tố thì độc tố A được coi là độc nhất. Nó độc gấp 7 lần so với độc tố gây uốn ván, gây chết người với một lượng rất nhỏ.

C. botulinum phân bố khắp nơi trong đất. Đặc biệt những nơi như đất vườn, nghĩa trang, nơi chăn nuôi gia súc, gia cầm. Trong các loại rau quả, kể cả mật ong cũng có thể chứa loại khuẩn này. Chúng cũng có trong ruột của các động vật nuôi trong nhà, ruột cá, đôi khi có cả trong ruột người. Do vi khuẩn này có nhiều trong tự nhiên nên rất dễ nhiễm vào thực phẩm trong quá trình sản xuất, chế biến, vận chuyển và bảo quản. Đặc biệt chúng có khả năng lây nhiễm và phát triển mạnh trong các loại thực phẩm như thực phẩm đóng hộp, xúc xích, lạp xưởng, sữa bột, phomat...

Hiện nay, phương pháp chuẩn để phát hiện độc tố của vi khuẩn C. botulinum là thử nghiệm trung hòa độc tố trên chuột. Tuy nhiên phương pháp này mất nhiều thời gian, giá thành cao và đặc biệt liên quan tới vấn đề y đức về sử dụng động vật thí nghiệm. Vì vậy hiện nay, nhiều nước đã sử dụng kỹ thuật PCR để phát hiện vi khuẩn C. botulinum và các gene độc lực của chúng.

Nhiễm Clostridium botulinum là gì?

Clostridium botulinum là một loại vi khuẩn có thể khiến con người bị liệt thần kinh dẫn tới tử vong. Bất cứ ai cũng có khả năng nhiễm Clostridium botulinum. Có nhiều nguyên nhân nhiễm Clostridium botulinum nhưng thường gặp nhất là ngộ độc thực phẩm.

Vi khuẩn tồn tại trong đất, nước, phân động vật, ruột cá, ruột động vật có vú… từ đó vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể thông qua đường ăn uống và sinh độc tố gây ngộ độc.

Triệu chứng thường gặp

Độc tố Clostridium botulinum là độc tố thần kinh, do đó đặc trưng của nó là gây liệt thần kinh cơ. Triệu chứng của nhiễm Clostridium botulinum đường tiêu hóa bắt đầu trong vòng 6 - 36 giờ, nhưng cũng có thể sau 6 - 8 ngày, thời gian ủ bệnh rút ngắn hoặc kéo dài tùy theo lượng độc tố đưa vào. Triệu chứng bao gồm:

Nhiễm độc qua đường vết thương sẽ có những triệu chứng giống như nhiễm độc qua thức ăn nhưng thời gian ủ bệnh trong khoảng thời gian 7 - 14 ngày, lâu hơn vì cần đủ khoảng thời gian cho vi khuẩn tăng sinh và tiết ra đủ lượng độc tố.

Tác động của nhiễm Clostridium botulinum đối với sức khỏe

Ngoài việc gây tử vong nhiễm Clostridium còn để lại các di chứng sau:

Nguyên nhân gây bệnh

Clostridium botulinum là trực khuẩn gram dương, kỵ khí tuyệt đối tức là phát triển trong môi trường không có oxy. Dưới ảnh hưởng của nhiệt độ cao và các yếu tố môi trường bất lợi, vi khuẩn chuyển thành các bào tử rất bền vững. Vi khuẩn phát triển thuận lợi ở 3 - 43°C.

Ở môi trường thích hợp, không có oxy, ẩm ướt và pH acid yếu (pH> 4,6), bào tử biến đổi lại thành vi khuẩn và phát triển, tiết ra độc tố botulinum. Có 7 chủng C.botulinum, vi khuẩn gây bệnh ở người thường là Clostridium botulinum tuýp A, B, E và F.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ độc tố của vi khuẩn. Nhiễm Clostridium botulinum có thể từ nhiều nguồn:

Nguy cơ mắc phải

Ai cũng có khả năng nhiễm Clostridium botulinum. Các yếu tố tăng nguy cơ nhiễm Clostridium botulinum:

Điều trị hiệu quả

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán nhiễm Clostridium botulinum

Bác sĩ chẩn đoán bệnh dựa trên khám lâm sàng, xem xét các triệu chứng, hỏi về các loại thực phẩm mà người bệnh đã sử dụng trước khi xảy ra triệu chứng. Do triệu chứng của nhiễm C.botulinum gần giống với một số bệnh khác nên để có chẩn đoán chính xác thì người bệnh sẽ được thực hiện thêm các phương pháp xét nghiệm như:

Chế độ sinh hoạt phù hợp

Lối sống và các biện pháp khắc phục tại nhà sau có thể giúp bạn đối phó với ngộ độc Clostridium botulinum:

Phương pháp phòng ngừa hiệu quả

C.botulinum không truyền từ người này sang người khác nên biện pháp phòng ngừa chỉ được đặt ra đối với các đối tượng có nguy cơ nhiễm khuẩn cao như trẻ nhỏ, người làm việc trong các phòng thí nghiệm. Để đảm bảo sức khỏe cho bản thân và gia đình tránh nhiễm Clostridium botulinum cần lưu ý: