Vì sao cafein làm bạn tỉnh táo?

Hầu hết lượng cafein được tiêu thụ có trong cà phê và trà, ngoài ra còn qua các loại đồ uống có ga, sô-cô-la, thuốc... Cafein giúp chúng ta tỉnh táo, tập trung và tràn đầy năng lượng. Nhưng nó cũng làm tăng huyết áp và cảm thấy bồn chồn. Nó là loại chất kích thích được sử dụng rộng rãi nhất. Vậy cách mà cafein giúp chúng ta tỉnh táo như thế nào?

Những điều cần biết về cafein

Cafein có với liều lượng lớn trong lá và hạt của một số loài, nó gây độc cho côn trùng. Nhưng khi được dùng với lượng ít như trong mật hoa, nó có thể giúp chúng nhớ và quay lại các bông hoa. Đối với loài người, cafein hoạt động như một chất kích thích giúp ta tỉnh táo bằng cách chặn các phân tử gây ngủ chính của cơ thể gọi là adenosine.

Cơ chế hoạt động của cafein

Cơ thể luôn cần một nguồn năng lượng liên tục, có được nhờ phân tách phân tử chứa nhiều năng lượng gọi là ATP. Trong quá trình đó, nó giải phóng adenosine. Các thụ thể trong não bộ vừa khớp với phân tử này. Khi adenosine liên kết với những thụ thể này, nó kích hoạt các phản ứng sinh hóa làm cho các tín hiệu nơ-ron di chuyển chậm lại và làm chậm sự giải phóng các phân tử quan trọng khác trong não khiến bạn cảm thấy buồn ngủ.

Cafein ngăn chặn sự liên kết giữa các thụ thể và adenosine trong não. Cafein và adenosine có cấu trúc phân tử gần giống nhau, đủ để giả dạng adenosine liên kết với các thụ thể nhưng không đủ giống để kích hoạt chúng. Nói tóm lại, adenosine kích hoạt các thụ thể gây ức chế tế bào thần kinh của bạn. Còn cafein vô hiệu các thụ thể, vì vậy nó kích thích bạn.

Cafein cũng có thể tăng cảm xúc tích cực. Trong não còn có một chất khác gọi là dopamine, khi các thụ thể liên kết với dopamine sẽ giúp tăng cảm giác vui vẻ. Nhưng khi adenosine liên kết với những thụ thể này trước, nó sẽ thu hẹp các thụ thể và không cho dopamine liên kết nữa. Còn cafein thì khác, khi chiếm chỗ của adenosine, nó vẫn còn tạo đủ khoảng trống cho dopamine sẽ len vào.

Lợi ích của cafein

Có bằng chứng cho thấy tác dụng của cafein lên thụ thể có những lợi ích lâu dài như giảm nguy cơ mắc các bệnh Parkinson, Alzheimer và một số loại ung thư. Cafeine cũng có thể tăng khả năng đốt cháy chất béo của cơ thể. Trên thực tế, một số tổ chức thể thao cho rằng cafein như chất kích thích đối với các vận động viên nên đã đặt ra các giới hạn về mức tiêu thụ.

Tác hại của cafein

Tất nhiên, không phải tất cả các tác dụng của cafein đều có lợi. Nó có thể làm bạn cảm thấy tốt hơn và tỉnh táo hơn, nhưng nó cũng sẽ làm tăng nhịp tim và huyết áp, làm tiểu nhiều hơn hoặc gây tiêu chảy và cũng góp phần gia tăng tình trạng mất ngủ và lo lắng. Đồ ăn và đồ uống có chứa cafein khiến não bạn sẽ quen với việc thường xuyên tiêu thụ cafein. Nếu thụ thể của bạn bị tắc nghẽn, cơ thể bạn sẽ tạo ra nhiều thụ thể hơn. Bằng cách đó, với một lượng cafein sẽ không đủ liên kết với ngày càng nhiều thụ thể và đấy là lý do tại sao cần dùng càng ngày càng nhiều cafein để có cảm thấy tỉnh táo.

Đó cũng là lý do tại sao nếu bạn đột ngột ngừng cafein, bạn sẽ cảm thấy trống vắng khó chịu vì quá nhiều các thụ thể dư thừa được lấp bởi adenosine, gây ra các triệu chứng như đau đầu, mệt mỏi và tâm trạng chán nản. Nhưng chỉ trong vài ngày, những thụ cảm thừa sẽ biến mất, cơ thể bạn sẽ tự điều chỉnh lại và bạn sẽ cảm thấy tỉnh táo kể cả khi không có cafein.