Nhận diện hành vi lừa đảo trên không gian mạng

Do sự nhẹ dạ, thiếu hiểu biết và lòng tham của người dùng, nhiều vụ lừa đảo đã thành công. Do người dùng để lộ thông tin cá nhân, điều đáng nói là kẻ xấu chọn đối tượng lừa đảo. Ngoài ra, các chế tài xử lý tội phạm lừa đảo trên mạng không đủ mạnh, đủ rộng và hiệu quả để chấm dứt các hành vi lừa đảo trên mạng.

"Muôn hình vạn trạng" trong lừa đảo qua mạng

Bà NTT (Quận Hoàng Mai, Hà Nội) là người thường xuyên mua hàng trên các kênh bán hàng quativi. Cô ấy đã cung cấp cho khách hàng địa chỉ nhà riêng để nhận hàng tại nhà và số điện thoại di động. Bà NTT không ngờ rằng các chi tiết của mình đã bị bên thứ ba biết được. Khi bà T nhận được cuộc gọi từ số 09062260xx thông báo rằng bà đã trúng thưởng một cặp vé đi du lịch nước ngoài cùng một bộ vật dụng gia đình cực kỳ có giá trị và mời bà T đi nhận giải thưởng trong một lần đặt hàng trên mạng. Khi nhận thấy bà T có chút nghi ngờ, người gọi điện tự xưng là nhân viên chăm sóc khách hàng của đơn vị liên kết với nhà mạng mà bà đã sử dụng nhiều năm nay.

Người gọi yêu cầu bà T chuẩn bị một số giấy tờ cá nhân, tiền đặt cọc là tiền nộp thuế khi nhận giải... Để tăng thêm sự tin tưởng, người gọi còn đọc thông tin địa chỉ nhà của bà và các chi tiết cá nhân khác. Nếu bà không đến nhận quà được, nhân viên nhà mạng sẽ đưa xe đến đón bà. Thấy bà NTT bớt nghi ngờ, người gọi lại yêu cầu cô T chuẩn bị một số tài liệu cá nhân. Bà NTT đã không cung cấp các chi tiết và bảo sẽ hỏi ý kiến gia đình trước khi liên lạc lại số điện thoại này. Ngay sau khi kết thúc cuộc trò truyện, số điện thoại được gọi đến cho bà NTT không liên lạc được nữa và số này cũng không gọi lại cho bà T nữa. Trong trường hợp này, bà T đã may mắn không bị mắc bẫy lừa đảo, nhưng trên thực tế, hàng ngày có rất nhiều vụ lừa đảo vẫn xảy ra mà nguyên nhân là người dùng vô tình để lộ thông tin cá nhân.

Theo thống kê, có đến 80% nguyên nhân lộ thông tin bắt nguồn từ những hành vi tự nguyện cung cấp thông tin cá nhân của chính người sử dụng. Lộ thông tin cá nhân là một hiện tượng phổ biến. Do đó, có rất nhiều vụ lừa đảo trúng thưởng qua điện thoại bằng cách chỉ yêu cầu người được nhận thưởng nộp trước một khoản tiền thuế thu nhập không thường xuyên. Tuy nhiên, vẫn có rất nhiều người bị sập bẫy vì nghĩ rằng họ sẽ được hưởng lợi từ phần thưởng lớn. Bằng cách yêu cầu người được trúng thưởng nạp tiền thuế qua thẻ cào điện thoại hoặc chuyển tiền vào tài khoản giả mạo, kẻ lừa đảo chỉ cần nhận 10% tiền thuế của 1 chiếc xe máy hoặc 1 chiếc đồng hồ trị giá vài chục triệu đô la. Ngoài ra, đa phần "số thuê bao vừa gọi đã ngoài vùng phủ sóng" sau khi "con mồi" đã nhắn mã thẻ cào điện thoại hoặc chuyển tiền. Tội phạm luôn cố gắng sạch mọi dấu vết nhanh nhất có thể sau khi lừa đảo thành công.

Nếu tìm kiếm cụm từ "Lừa đảo trúng thưởng" trên Google, có thể thấy hàng loạt vụ như "Lừa đảo qua điện thoại, chiêu cũ vẫn đầy nạn nhân mới", "Cảnh giác với chiêu thức lừa đảo trúng thưởng đồng hồ hiệu", "Chiêu lừa trúng thưởng qua điện thoại lại nở rộ", "Chúc mừng, bạn đã trúng thưởng iPhone"... đặc biệt có những trường hợp bị lừa, rút tiền trong tài khoản tiết kiệm, tín dụng... để chuyển cho tội phạm.

Theo Đại tá Đỗ Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an, việc sử dụng không gian mạng internet để lừa đảo trong thời gian qua đã cực kỳ phức tạp. Trong đó tập trung chủ yếu và các loại hình như qua tin nhắn rác từ các số điện thoại lừa đảo, giả danh người nước ngoài nhắn tin làm quen và gửi quà tặng về Việt Nam, nhắn tin lừa trúng thưởng đề nghị nộp một số tiền để sau đó được nhận phần thưởng...

Theo một cuộc khảo sát của Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam, có tới 80% số người sử dụng điện thoại di động dễ dàng cung cấp thông tin về số điện thoại của họ ở siêu thị, cửa hàng và đặc biệt là trên các nền tảng bán hàng trực tuyến. Nhiều người không biết rằng những thông tin mà họ cung cấp có thể trở thành công cụ để kẻ lừa đảo lợi dụng, trục lợi. Một trong những nguyên nhân của việc bùng phát là việc dễ dàng có được thông tin cá nhân để thực hiện lừa đảo chính và không thể kiểm soát được hành vi lừa đảo trên mạng.

Hành vi lừa đảo trên mạng khó xử lý

Luật An ninh mạng của Việt Nam, với 7 chương, 43 điều được Quốc hội thông qua vào cuối năm 2014, chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2019, trước những hành vi lừa đảo ngày càng gia tăng về số vụ và tinh vi về phương thức. Luật An ninh mạng quy định về hoạt động bảo vệ an ninh quốc gia và bảo đảm trật tự, an toàn xã hội trên không gian mạng; trách nhiệm của cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan. Các tổ chức, cá nhân không được sử dụng không gian mạng, công nghệ thông tin, phương tiện điện tử vi phạm pháp luật về an ninh quốc gia, trật tự, an ninh xã hội, tổ chức đánh bạc, đánh bạc qua Internet, trộm cắp cước viễn thông quốc tế trên nền Internet, vi phạm bản quyền và sở hữu trí tuệ trên không gian mạng, v.v.

Đặc biệt, Luật An ninh mạng đã đề cập cụ thể đến vấn đề bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư dữ liệu của người sử dụng. Tuy nhiên, nghiên cứu của ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển truyền thông IPS, Hội Truyền thông số Việt Nam, cho thấy rằng trong luật An ninh mạng, hai lĩnh vực mà tấn công mạng và vấn đề về dữ liệu, quyền riêng tư của dữ liệu của người dùng là nổi bật nhất. Do đó, Luật An ninh mạng không thể bao phủ hoặc xử lý các vi phạm trên mạng. Vấn đề về quyền riêng tư dữ liệu, trong đó vấn đề dữ liệu là một vấn đề tương đối mới không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với cả thế giới.

Theo Thạc sĩ Nguyễn Thanh Hà, Công ty Luật S & B, tội phạm công nghệ cao gần đây đã phổ biến hơn và gây tổn hại nghiêm trọng cho doanh nghiệp cũng như an ninh và an toàn mạng. Bộ Luật Hình sự đã cụ thể hóa các loại tội phạm sử dụng công nghệ cao. Chế tài, hiện được quy định trong các quy định của Bộ Luật Hình sự, có thể bao gồm các hình phạt hành chính, tiền phạt và thậm chí có thể bao gồm cả việc trừng phạt nghiêm trọng hơn đối với tù chung thân.

Hình thức tuyên truyền, phát tán nội dung phản động bằng tờ rơi như kiểu truyền đơn, có thể bị phạt tù từ 15 đến 20 năm. Tuy nhiên, theo ông Lê Quang Tự Do, Phó Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử, Bộ Thông tin và Truyền thông thì khi một cá nhân núp dưới tài khoản ảo, cung cấp thông tin trên mạng có thể tác động đến hàng triệu người và hiện chưa có giải pháp hiệu quả và biện pháp hợp lý để xử phạt tất cả những đối tượng vi phạm này.

Theo Điều 326 Bộ luật Hình sự năm 2015, nếu một người có hành vi: sao chép, ưu hành, vận chuyển, mua bán, tàng trữ nhằm phổ biến sách báo, tranh ảnh, phim, nhạc hoặc những vật phẩm khác có nội dung khiêu dâm hoặc đồi truỵ, họ có thể bị phạt tù từ sáu tháng đến ba năm, cải tạo không giam giữ hoặc sách báo có số lượng in đến ba năm, hoặc phạt tiền từ mười đến một trăm triệu đồng. Mức phạt tù cao hơn là mức phạt tù từ 7–15 năm đối với trường hợp dữ liệu về nội dung khiêu dâm, đồi truỵ được số hóa có dung lượng 10Gb trở lên, ảnh bản giấy có số lượng 501 ảnh trở lên hoặc đã được sử dụng cho 101 người trở lên.

Mặc dù thực tế là trong luật đã có những quy định xử phạt cụ thể, nhưng trên thực tế, do tốc độ lan truyền của tin thất thiệt trên mạng xã hội nhanh hơn và khó có thể ngăn chặn triệt đề, đề phòng..., phạm vi ảnh hưởng rộng hơn. Không chỉ ở Việt Nam mà các quốc gia khác cũng phải đối mặt với những mặt trái tiêu cực của mạng internet. Ông Vũ Thế Bình, Tổng thư ký Hiệp hội Internet Việt Nam, đề xuất một giải pháp cho vấn đề này. Ông Vũ Thế Bình đề xuất, "Việt Nam cần xây dựng một nền "văn hóa số", quy định là chuẩn mực hành vi của từng "công dân số".

Trong môi trường mạng, công dân số phải là những người có ý thức tự bảo vệ thông tin cá nhân, coi đó là tài sản số, không dễ dàng cung cấp lên mạng, các trang web mua hàng trực tuyến, các đơn vị thu thập dữ liệu bằng cách khuyến mại sản phẩm... Điều quan trọng hơn nữa là bất cứ ai tham gia mạng xã hội cần nhận thức được rằng các thông tin, hình ảnh, video mà tự mình đăng tải có thể sẽ dễ dàng trở thành "công cụ" để tội phạm mạng tấn công người sử dụng. Giáo dục, nâng cao nhận thức để người sử dụng hiểu biết về điều này và có trách nhiệm với việc chia sẻ thông tin trên môi trường mạng là cần thiết để thực hiện điều này.

Cập nhật tin tức công nghệ mới nhất tại fanpage Công nghệ & Cuộc sống